'Investeren in krimpgebieden zinloos'

De standaardreactie dat geld moet worden gepompt in krimpgebieden om ze aantrekkelijker te maken is gebaseerd op een illusie, zegt Steven Brakman, hoogleraar Internationale Economie aan de Universiteit van Groningen. ‘Landelijk zal de bevolking vanaf ongeveer 2035 onherroepelijk gaan dalen. Dat moet érgens neerslaan. Er is geen enkele reden te bedenken waarom die tendens kan worden gekeerd in gebieden waar de bevolking nu al krimpt, terwijl landelijk het bevolkingsaantal vooralsnog groeit.’

Brakman wijst op een denkfout in de redeneringen over krimp: ‘Er wordt gedaan alsof die gebieden eilanden zijn in de economische ruimte, alsof ze geïsoleerd liggen. Maar een stad maakt onderdeel uit van een systeem van steden. Men denkt: in die regio gaat iets mis, laten we het er aantrekkelijker maken en dan komt het wel goed. Maar dan misken je de invloed van de omgeving. Ik noem dat agglomeratieschaduw: met Heerlen op zich is niks mis, maar Maastricht ligt er vlakbij. Daar doe je nou eenmaal niks aan.’

Van Londen via de Randstad naar Noord-Italië concentreert de bedrijvigheid zich in wat onder economen de ‘hot banana’ heet: het gebied dat van zichzelf een aanzuigende werking heeft. Alle andere gebieden verliezen het daar onherroepelijk van bij bevolkingskrimp, constateert Brakman. ‘Sommige gebieden zijn nu eenmaal aantrekkelijker dan andere, en de rest heeft simpelweg pech. Onderzoek laat zien dat in die aantrekkelijke gebieden een zelfversterkend proces speelt. Er gebeurt veel waardoor nieuwe mensen er naartoe trekken, waardoor het alleen maar weer aantrekkelijker wordt. Bedrijven willen naar die regio waar het meest gebeurt en nemen ongemakken als hoge grondprijzen en files voor lief.’

Heerlen

Vorige week bleek uit de Atlas voor Gemeenten dat Heerlen, een bekende krimpgemeente, er in slaagt de bevolkingsvlucht af te remmen. Het inwoneraantal krimpt nog steeds, maar veel minder hard dan een paar jaar geleden. Dankzij de investeringen in een aantrekkelijk woonklimaat zeggen ze zelf. Brakman ziet hierin allerminst een weerlegging van zijn theorie: ‘Misschien dat het in Heerlen even goed gaat, maar dat zal ten koste gaan van de rest van Parkstad (de omliggende gemeenten, red.). Daar loopt het nog harder leeg. Bovendien ontkomt de stad alsnog niet als over enkele jaren de bevolking in z’n geheel daalt. En dan zijn al die investeringen van nu dus niets meer waard.’

In Heerlen en de regio wordt ook een oplossing gezocht in grensoverschrijdende samenwerking. Het gebied tussen Luik, Maastricht en Aken zou zelfs een nieuwe Randstad kunnen worden, en zo aan het krimpspook ontkomen. Ook hier gelooft Brakman niks van. ‘Krimp is een Europees fenomeen. In die regio’s krijgen ze er net zo goed mee te maken, dus dat lost niks op.’

De-investeren, ofwel, geen extra geld naar de krimpregio’s, er zit volgens de hoogleraar niks anders op. Om een gebied als Noord-Oost Groningen even aantrekkelijk te maken als de Randstad zijn zoveel miljarden nodig, dat is volgens hem niet op te brengen. ‘Je ziet het aan initiatieven als de komst van KPN naar Groningen. Dat werkt even, maar zodra ze daar weg gaan gaat het hele effect te niet. Als je zo afhankelijk bent van de overheid, dan gaat het dus mis.’

Het is een pittige boodschap voor de achterblijvers, dat ziet Brakman ook wel. Hun woningen worden bij een investeringsstop minder waard en zij zien de voorzieningen verslechteren. ‘Dat is voor de mensen die het treft knap beroerd ja. Ik zeg ook niet dat je moet helemaal niks moet doen. Als een weg slecht is moet je ‘m gewoon onderhouden. Maar het heeft geen zin om verschillende scholen open te houden, of ziekenhuizen. Breek er dan vier af en zet er één goede voor in de plaats. Waar het uiteindelijk om gaat is: wil je investeren in weer een bedrijventerrein dat toch leeg blijft staan of geef je een cheque aan de inwoners van krimpgebieden om naar Rotterdam te verhuizen en daar opnieuw te beginnen?’