‘Het toerisme is niet meer bestuurbaar’

Amsterdammers werden in coronatijd verlost van ratelende rolkoffers en dronken Britten. Hoe moet het verder met de buitenlandse bezoekersstroom nu de stad heropent? Deel één van een zomerserie over toerisme na corona en deel 3 van drie verhalen over drukte in de stad. ‘Leefbaarheid moet beslissend zijn.’

In een driedelige online serie staat Binnenlands Bestuur stil bij de drukte in de stad Amsterdam na corona. Komt het massatoerisme terug, wat betekent dat voor de leefbaarheid en welke maatregelen worden genomen tegen de toenemende drukte en daaropvolgende overlast? De serie eindigt vandaag met de eerste van drie reportages in het kader van een zomerserie over drukte die in het blad zal verschijnen en waarin ook drukte in het bos en aan de kust aan bod komen.

Stille stad
Het is grijs en mottig, deze vrijdagmiddag in Amsterdam. Een dag later zullen vrijwel alle resterende coronamaatregelen worden afgeschaft. De stad is nog stil. Geen rijen voor attracties als Madame Tussauds, Amsterdam Dungeon of het Anne Frank Huis in het ‘Jordan District’. Het Leidseplein, ‘entertainment area’, is vernieuwd, maar nog onontdekt. Op De Wallen staan horeca-uitbaters buiten te roken, tevergeefs wachtend op klandizie. Een van hen verzucht in het Engels dat ze ook nog een lange dienst heeft. Ze verwacht de toeristen binnenkort wel terug, ‘al komen eerst de jongens uit Duitsland, Frankrijk en Italië langs’.

Vakantieverhuur
Die waren er afgelopen zomer ook: wiet halen, snacken, rondjes rijden of hangen op de kades. Van een barman op het Leidseplein mag het wel een onsje minder met toeristen ten opzichte van voor corona, ook qua Airbnb-verhuur. Aan initiatieven om de Leidsebuurt leefbaar te houden, deden niet alle pand- en horecaeigenaren mee. De bestuursrechter keurde in maart het verbod op vakantieverhuur in drie centrumwijken af. De gemeente is in beroep gegaan. Vakantieverhuur mag met vergunning: jaarlijks maximaal dertig nachten aan hoogstens vier personen.

Pretpark
Een ‘wetteloze jungle’ of ‘pretpark’ – benamingen van (oud-)centrumbewoners voor de Amsterdamse binnenstad die de afgelopen jaren ten prooi viel aan een niet aflatende stroom toeristen uit binnen- en buitenland. Tegelijkertijd zorgde de Amsterdamse toeristenindustrie voor corona voor 10 procent van de werkgelegenheid, 70.000 directe banen. Wethouder Victor Everhardt (D66) kondigde onlangs een campagne aan om weer toeristen naar de stad te trekken. Niet de ‘zuip- en blowtoerist’ die alleen de Wallen bezoekt, maar toeristen gericht op ‘kunst- en cultuur, culinair, verblijf, winkels en attracties’. Ook zeggen we geen toeristenindustrie meer, maar ‘bezoekerseconomie’.

Verwachtingen temperen
De gemeente investeert er een ton in, het bedrijfsleven en culturele partners leggen 60.000 euro bij. Schamele bedragen die wenkbrauwen van critici doen fronsen. Die andere bezoeker komt ook niet morgen al, temperen Everhardt en Halsema alvast verwachtingen van morrende binnenstadbewoners. Daar gaat enkele jaren overheen. Of zoals Halsema het laatst in een commissievergadering zei: ‘Het gaat er niet om dat toeristen niet meer welkom zijn, maar dat ze komen voor de schoonheid van de stad en niet voor snelle consumptie, dat ze hier geen “morele vakantie” meer nemen. Dat zal tijd kosten.’

Druppels op gloeiende plaat
Op het terugdringen van het aantal toeristen richt de stad zich nu niet, zegt Halsema. ‘Wel op de aard van het toerisme dat naar de stad komt.’ Precies de reden waarom toerisme-expert Stephen Hodes zich terugtrok uit de toerismediscussie na tien jaar op de barricaden tegen ‘overtoerisme’ te hebben gestaan met zijn denktank ‘Amsterdam in Progress’. ‘Het was aan dovemansoren gericht. De gemeente wilde absoluut niet luisteren. Eberhard van der Laan was geïnteresseerd en betrokken bij het onderwerp, maar bij het huidige college en de ambtenaren is er geen wil om er iets aan te doen. Mijn grens is bereikt. De afgelopen tien jaar was een optelsom van incidentenpolitiek. Ze kijken niet naar de oorzaak, niet naar de lange termijn. Het zijn druppels op een gloeiende plaat. Ik doe dit uit liefde voor Amsterdam, maar bestuurlijk Amsterdam en de Metropoolregio willen niets doen.’ Alle aandacht gaat naar blowende toeristen, maar de crux van het probleem is de scheve verhouding tussen aantal bewoners en aantal bezoekers, schreef Hodes in Het Parool. ‘Als we het volume niet aanpakken, zijn alle maatregelen dweilen met de kraan open. De aandacht moet naar beperking van toevoer en opvang van bezoekers. De rest is bijzaak.’

Vervreemding
Planoloog Zef Hemel, hoogleraar grootstedelijke vraagstukken aan de Universiteit van Amsterdam, schreef in 2019 zijn ‘Visie op de binnenstad van Amsterdam 2040’ in opdracht van Halsema. Twee maanden lang sprak hij in de Oude Kerk met een rijk geschakeerd arsenaal (ex-)Amsterdammers. Hij constateerde dat de binnenstad steeds meer als economische ruimte functioneert en dat heeft geleid tot vervreemding bij bewoners en tot ‘binnenstadmijders’. ‘Dat doet pijn, want Amsterdammers houden van hun stad.’ Zij vragen zij zich af wat de toekomst van de historische binnenstad nog is als deze niet meer als gemeenschappelijk centrum wordt gebruikt en vooral als pretpark functioneert, schrijft hij. In zijn werkkamer op Roeterseiland legt hij de oorzaak van de toerismegroei bij de introductie van de smartphone. ‘Digitalisering heeft het toerismeverkeer zo aangestormd dat we moeten erkennen dat het niet meer bestuurbaar is.’

Processie
Hemel wijst op ‘de processie’ in de binnenstad van CS naar het Museumplein. ‘Dat is massatoerisme. Een Middeleeuwse pelgrimage, een massale voettocht langs een aantal vaste attracties, waaronder het Red Light District. Dat kan in Amsterdam.’ Die route is in honderd jaar gevormd en bedacht door architect Pierre Cuypers die de eerste toeristen vanaf ‘zijn’ Centraal Station naar ‘zijn’ Rijksmuseum leidde, langs hoogtepunten van de Gouden Eeuw. De stad wilde het hoofdstation destijds in Zuid, maar toenmalig premier Thorbecke stond erop dat het in de havenmond kwam. ‘Je had anders door Berlage Zuid en langs de Academie van Beeldende Kunsten gelopen’, schetst Hemel. Over tien jaar verrijst in Zuid alsnog een van de grootste stations van Nederland. ‘Alle hsl’en stoppen op Zuid, niet meer op het CS. Je maakt een looproute van de Zuidas naar het Rijksmuseum, langs het Hilton. We kunnen de fout van toen herstellen en er komt een bijzonder soort toerisme naar Amsterdam.’

Lees de hele reportage over de drukte in de stad Amsterdam deze week in BB13 (inlog).     

Druktebeeld
De drukte in Amsterdam wordt bijgehouden op de lokale druktemonitor: druktebeeld.amsterdam.nl. Op die eind vorig jaar gelanceerde applicatie zijn actuele druktedata van crowdmonitoringssensoren, mobiele data en parkeerdata te zien. Bewoners en bezoekers kunnen er inzicht krijgen in drukke plekken in Amsterdam en kiezen wanneer ze naar hun bestemming gaan. Crowdmanagers van de gemeente gebruiken de applicatie om, waar nodig, de drukte in goede banen te leiden, aldus Lisa Neves Gonçalves, woordvoerder coronamaatregelen van de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland en de gemeente Amsterdam. Mede door de coronacrisis kwam er een versnelling in de ontwikkeling. ‘Dit heeft weer geleid tot een indicatie van drukte op vele locaties in de stad voor inzet van capaciteit om 1,5 meter afstand zoveel mogelijk te borgen.’
Voorheen kregen reguliere hotspots, zoals de Wallen, aandacht in drukte en monitoring, maar nu kwam die meer te liggen op pleinen, parken en markten. Het CTO Innovatieteam en de afdeling Verkeersmanagement van de gemeente Amsterdam verzamelen de al aanwezig druktebronnen en geven die sinds de zomer van 2020 integraal weer in rapportages. Die worden gebruikt tijdens de wekelijkse overleggen met crowdmanagers, stadsdelen, gemeenten, marktmeesters, Toezicht en Handhaving en Politie om kort terug en vooruit te kijken. De rapportages zijn ook bruikbaar voor strategische doeleinden.
Druktebeeld wordt gebruikt tijdens drukke momenten, zoals vakanties, weekenden en bijvoorbeeld voor EURO 2020. ‘Tijdens de verkiezingen hebben wij ook de drukte per stemlokaal in druktebeeld getoond. Zo proberen we steeds relevante drukte aan de gebruikers te laten zien, schrijft Neves Gonçalves. Op basis van verschillende databronnen wordt weergegeven of het ergens rustig, druk of te druk is. Per databron zijn er drempelwaardes die in samenspraak met experts op straat zijn ontworpen en waar nodig kunnen worden aangepast. ‘De komende tijd onderzoeken wij hoe wij feedback van gebruikers kunnen gebruiken om drempelwaardes beter te laten aansluiten bij hoe Amsterdammers de drukte echt ervaren.’
Maatregelen om drukte beheersen zijn divers. Er zijn nudging maatregelen, zoals getrokken cirkels in parken en teams om te attenderen op 1,5 meter, tot instroombeheersing van bepaalde gebieden, zoals de Wallen, het Vondelpark en Somerlust. ‘Eenrichtingsverkeer instellen in winkelgebieden is ook een goed voorbeeld om drukte te beheersen.’ Informatie uit Druktebeeld kan ook leiden tot het tijdelijk sluiten van locaties. De prognose van het drukteniveau voor deze zomer is dat het ongeveer tussen die van zomer 2019 en zomer 2020 zal liggen. ‘We maken naast de vaste inzet van hosts op uitgaanspleinen en de Wallen hun inzet ook flexibeler, zodat we hen op basis van het druktebeeld kunnen inzetten waar nodig. Zo kunnen we nu en in de toekomst gerichter en effectiever werken.’