'Groene markt haalt ons in’

Duurzame ontwikkeling speelde gedurende dertig jaar een belangrijke rol in het debat tussen overheid, marktpartijen en belangenorganisaties. 'Het waren fijne gesprekken, maar het heeft weinig opgeleverd', constateert professor Harmen Verbruggen, milieu-econoom in zijn afscheidsrede vorige maand aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Abstract en vaag

Het probleem van duurzame ontwikkeling met in het kielzog het ook onder gemeenten populaire begrip 'voetafdruk' is dat het abstract en vaag bleef, vindt Verbruggen. 'Het gaat impliciet uit van op te grote voet leven. Om daar wat aan te doen, dachten beleidsmakers dat ze milieuvriendelijke consumptie konden stimuleren door bijvoorbeeld heffingen uit te vaardigen. Ze bepleiten matiging. En dat willen bedrijven en consumenten niet. Ze gaan op de rem staan.'

Scheve inkomensplaatjes  

Die heffingen leiden bovendien altijd tot scheve inkomensplaatjes en denivellering, zegt Verbruggen. ' Een voorbeeld? Je kunt parkeergeld verhogen om mensen te stimuleren met de fiets naar de stad te gaan. Je kunt een regulerende energieheffing invoeren om aardgas en stroom te besparen. Het zijn echter altijd de laagste inkomens voor wie deze maatregelen het hardste aankomen. Je ziet dan een reflex van de politiek om allerlei compensaties door te voeren waardoor het effect van de maatregel vermindert.'

Eerlijke concurrentie
Eenzelfde reflex constateert Verbruggen bij bedrijven. 'Die leggen altijd de eis op tafel van het level playing field, zodat er sprake is van eerlijke concurrentie tussen de bedrijven in de verschillende landen. Om daaraan tegemoet te komen, hebben alle overheden ruimhartig en gratis CO2-emissierechten uitgedeeld en verschillende sectoren buiten het systeem gelaten. Maar door gratis rechten uit te delen is het handelssysteem volkomen uitgekleed met een dramatisch lage prijs voor CO2-emissies. Het vertrouwen in de overheid als hoeder van het milieu, de natuur en het klimaat is niet bewaarheid geworden.'

Keerpunt

Het zijn kortom geen vrolijke woorden die Verbruggen bij zijn afscheid spreekt. Toch ziet hij de laatste twee jaar een interessant keerpunt. Waar de markt de afgelopen dertig jaar op de rem stond, wegkeek en alleen de hoogstnoodzakelijke milieumaatregelen trof, lijkt er sinds het klimaatakkoord van Parijs nieuw elan ontstaan bij het bedrijfsleven. 'De markt heeft de rol van de overheid overgenomen. Duurzame ontwikkeling heeft plaatsgemaakt voor groene groei', zegt Verbruggen. 'Opmerkelijk is ook dat de maatschappelijk beweging van onderop lijkt te komen, die in de directe leefomgeving van burgers wortel heeft geschoten.'

Lees het hele interview met Harmen Verbruggen in BB13 (inlog)