‘Gevluchte stedeling houdt energietransitie tegen’

De energietransitie zet cultuurlandschappen op z’n kop. Hoe komt de burger uit de weerstandsmodus en krijgen windmolens en zonneparken een plek? Lector en universitair docent landschapsarchitectuur Sven Stremke weet raad. 

U hebt veel in het buitenland gewerkt. Waarin onderscheidt de Nederlandse energietransitie zich? 

‘In eerste instantie dacht ik dat die ruwweg hetzelfde was als elders in Europa en Noord-Amerika. Maar ik kwam er al vrij snel achter dat het in Nederland anders ligt. Het grootste verschil zit in de bevolkingsdichtheid, de druk die er nu al ligt op landschap en leefomgeving. Elke vierkante kilometer in Nederland is ingericht en geoptimaliseerd. Waar loop je tegenaan als je met zo veel mensen op een postzegel woont? Daar steek ik met mijn collega’s en studenten alle creativiteit en energie in.’

Is die hoge bevolkingsdichtheid uitsluitend een nadeel?
‘Binnen de stedenbouw is dat helder. Tot een bepaalde bevolkingsdichtheid kun je steeds makkelijker energie besparen, daarna slaat het om. Bij wolkenkrabbers ligt het kantelpunt meen ik ergens rond de achtste of negende verdieping. In de landschapsarchitectuur bestaat zo’n kantelpunt niet. Grofweg wordt het met toenemende dichtheden steeds ingewikkelder om nieuwe energieprojecten te ontwikkelen, al is het ook van belang hoe de lokale bevolking is samengesteld. In sommige plattelandsregio’s zitten veel voormalige stadsmensen die een oude boerderij in het landschap hebben gekocht. Juist die groep, blijkt uit onderzoek, houdt veel energieprojecten tegen.’

De gevluchte stedeling is het lastigst?
‘Ja. Dat hangt samen met hun verwachtingspatroon van het platteland. Zij zoeken er vooral een mooi en rustig decor. Maar iemand die op het platteland is opgegroeid ziet het als zijn dagelijkse leefomgeving waar geld moet worden verdiend om voor de familie te kunnen zorgen. Bij de voormalige stedeling gaat het om beleving, voor vele geboren plattelander telt vooral functionaliteit en productiviteit. We zullen die verschillende kanten van de energietransitie op een duurzame manier met elkaar in balans moeten proberen te krijgen.’

Wie moet daarbij het voortouw nemen, het rijk?
‘Wij hebben er keihard voor geknokt om de kwaliteit van de leefomgeving onderdeel te laten zijn van het ontwerp Klimaatakkoord. Dat is gelukt. Dat is een grote stap vooruit vergeleken met het Energieakkoord van 2013. Daar stonden de woorden leefomgeving en landschap niet in. Het rijk moet de contouren van de ruimtelijke ontwikkeling en minimale eisen ten behoefte van ruimtelijke kwaliteit vaststellen. Als je die gaat downscalen naar provincies of gemeenten, kom je in een wedstrijdpositie terecht. Een energie-ontwikkelaar gaat dan shoppen en belandt bij de gemeente die de minste aanvullende eisen stelt. Dat levert alleen maar ellende op.’

Moeten via de nieuwe NOVI ruimtelijk essentiële keuzes aan regio’s worden opgelegd?
‘We hebben in het Nationaal Perspectief Energie & Ruimte de gebieden in Nederland geschetst waar je hernieuwbare energietechnieken zou kunnen inzetten. Je merkt dat het supergevoelig ligt, maar het moet er komen. Nu onderzoeken we hoe we dat op een fatsoenlijke manier kunnen doorvoeren, rekening houdend met de voorkeuren van de lokale samenleving. Dat het plan past bij de mensen die er wonen. Het is evident dat je de burger daarbij ook aanvullende middelen en instrumenten moet aanreiken. Je kunt niet aan de burger vragen welke energietechnologie hij in zijn achtertuin wil hebben en tegelijkertijd stellen dat alles via de reguliere SDE+-regeling moet worden gefinancierd. Dan worden het zonneakkers of alleen maar windenergie – en dan heel lelijk uitgevoerd. Dat noem ik schijnparticipatie. Je moet de burger ook faciliteren zodat er iets goeds van de grond komt. Anders houdt het snel op met de energietransitie.’

Lees het hele interview met Sven Stremke deze week in BB04 (inlog).