Gebrek aan aandacht voor misdaad in wijkaanpak

Georganiseerde criminaliteit belemmert de aanpak van aandachtswijken. In deze gebieden kan de criminele wijkeconomie bloeien en blijven misdaadplegers onder de radar, ondanks intensieve gemeentelijke inspanningen om de wijk leefbaar te maken en kansen te bieden aan probleemjongeren. In sommige wijken worden jaarlijks honderden miljoenen euro’s crimineel geld omgezet.

Voedingsbodem voor criminele activiteiten

Dat blijkt uit het onderzoek Wijkenaanpak en Ondermijnende Criminaliteit van Tilburg University en de Politieacademie in opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Veiligheid en Justitie. In vier – anoniem gemaakte – steden (twee in de Randstad, twee grenssteden) keken de onderzoekers of voor een succesvolle wijkenaanpak meer aandacht nodig is voor georganiseerde misdaad dan tot nu toe het geval is geweest. Het antwoord daarop is: ja. “Door opeenstapeling van problemen in kwetsbare wijken is er een voedingsbodem voor criminele activiteiten. Aanpak daarvan vergt een gebiedsgerichte benadering, waar criminaliteitsbestrijding integraal onderdeel van uitmaakt”, aldus de conclusie.

'Schoon, heel en veilig' is niet genoeg 

Anders gezegd: het beleid van ‘schoon, heel en veilig’ en projecten om probleemjongeren een betere kans op onderwijs en werk te bieden is niet genoeg. Sterker nog, criminele groepen blijken goed te gedijen in aandachtswijken; als de grootste sociale problemen zijn opgelost, verschuift de aandacht van gemeente, politie en corporaties naar andere plekken.

Criminaliteit breed vertakt in de wijk

Aanleiding voor het onderzoek was een signaal in het rapport van de Visitatiecommissie Wijkaanpak (onder leiding van Wim Deetman) in 2010, over de onverklaarbare terugval in sommige straten of wijken die onder de wijkaanpak vallen. In dat rapport wordt het vermoeden uitgesproken “dat er sprake zou kunnen zijn van criminele elementen, die greep op de wijk hebben en daarmee ‘normale’ vooruitgang belemmeren”. Het onderzoek bevestigt nu dat georganiseerde criminaliteit is vertakt en verbonden met het alledaagse leven in de onderzochte wijken. Het gaat dan om bijvoorbeeld drugshandel, heling, prostitutie, illegale arbeid, maar ook georganiseerde uitkeringsfraude.

Honderden miljoenen in criminele wijkeconomie

Het probleem is op gemeenteniveau lange tijd onderschat, volgens de onderzoekers. Ten onrechte: “Georganiseerde misdaad is een groot en reëel maatschappelijk probleem in kwetsbare wijken. Er wordt zeer veel crimineel geld omgezet: honderden miljoenen op jaarbasis, waarschijnlijk meer. In sommige wijken of buurten is waarschijnlijk meer crimineel geld dan legaal geld aanwezig. In financiële termen leidt dat tot een omkering van machtsverhoudingen: criminelen beschikken over meer budget dan de organisaties van het veiligheidsnetwerk die geacht worden tegen hen op te treden.” Over wie de misdaden pleegt, schetst het onderzoek een heterogeen beeld. “Jonge Marokkanen zijn erg zichtbaar aan de onderkant van georganiseerde misdaad (ook territoriaal geweld) en ook in hogere segmenten met zwaar geweldsprofiel. De minder zichtbare maar wel zeer reële en omvangrijke criminaliteit vinden we vooral onder autochtonen of Turken.”

Gebiedsgerichte aanpak niet effectief tegen misdaad

Ondermijnende misdaad vergt een andere aanpak, staat in het rapport. Bestaande persoon- of gebiedsgerichte aanpakken krijgen geen greep op criminele circuits. Veel inspanningen zijn gericht op klassieke problematische jeugdgroepen; daar ontbreekt aandacht en expertise ten aanzien van jeugdgroepen die doorgroeien naar de georganiseerde misdaad. Omgekeerd kan criminaliteitsbestrijding niet duurzaam succesvol zijn, zonder tegelijkertijd sociale, economische en maatschappelijke perspectieven te ontwikkelen. Wijkenaanpak en de aanpak van ondermijnende criminaliteit zijn twee kanten van dezelfde medaille, luidt dan ook de conclusie van het onderzoek. Hoewel beide thema’s de laatste decennia veel aandacht kregen, stonden ze tot nu toe bij de overheid en in het officiële beleid niet dicht bij elkaar. De opbouw van de Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC’s) biedt vandaag de dag wel meer kansen dan in het verleden. En politie en justitie  zijn in samenwerking met gemeenten bezig om de aanpak van ondermijnende criminaliteit te concretiseren, aldus de onderzoekers. 

Samenhang ontbreekt al halve eeuw

Dat wijkenaanpak en criminaliteitsbestrijding niet eerder in samenhang zijn opgepakt, is volgens de onderzoekers wel te verklaren. Het beleid om probleemwijken aan te pakken – dat al sinds de jaren vijftig bestaat – gaat uit van de gedachte dat achterstand wordt veroorzaakt door de omstandigheden waarin mensen leven, en met name door een gebrek aan kansen op sociale stijging. Het idee bestond dat de aanpak van georganiseerde criminaliteit in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van politie en Openbaar Ministerie was. Bovendien zou de voedingsbodem ervoor verdwijnen met de gestage uitbouw van het wijkenbeleid. Dat blijkt in de onderzochte steden dus niet overal op te gaan.