Energietransitie: lokalen aan zet

Decentrale overheden moeten het voortouw nemen bij de energietransitie. Maar niet alle lokale initiatieven zijn meteen rendabel. Maak vaker gebruik van de Dienst van Algemeen Economisch Belang (DAEB), betogen Jan Smits en Frank van der Kroon. Die biedt een financieel fundament zonder risico op verboden staatssteun

Meer armslag

Lokale overheden hebben meer armslag dan vaak wordt gedacht om projecten van de grond te krijgen die het algemeen belang dienen. De Europese Unie heeft namelijk aan alle nationale en lokale overheden het recht toegekend zelf te bepalen wat zij als algemeen belang ziet, en de activiteiten die nodig zijn om dat belang te dienen uit te (laten) voeren. Dit gebeurt met behulp van de Dienst van Algemeen Economisch Belang (DAEB) een sterk juridisch instrument kan zijn bij het van de grond tillen van duurzame energieprojecten, en bovendien de lokale autonomie versterkt. Maatschappelijk gewenste diensten kunnen worden geleverd tegen een voor de doelgroep aanvaardbare prijs, doordat de overheid bij mag springen.

Succesvol ingezet

Het begrip DAEB is bekend in de sociale woningbouw, maar DAEB’s zijn ook al succesvol ingezet bij, onder andere, de aanleg van bewaakte parkeerterreinen voor vrachtwagens (Noord-Brabant), de herstructurering bedrijventerreinen (Overijssel), een ophaaldienst voor huisafval (Den Helder), de exploitatie en beheer van een stadstheater (Alphen aan den Rijn) en de aanleg van glasvezelnetwerken (Waalre, Heeze-Leende).

Redelijke winst

Het uitgangspunt hierbij is dat een nationale, regionale of lokale overheid vrij is om te bepalen wat zij als algemeen belang kwalificeert en met welke dienst dat algemeen belang wordt gediend. Als die dienst door de markt niet, of niet onder de gewenste condities met betrekking tot kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid, gelijke behandeling en betaalbaarheid worden geleverd (marktfalen), dan mag zij die eventueel zelf uitvoeren (vaak niet handig), dan wel door een onderneming laten uitvoeren en die onderneming daar financieel voor compenseren. Die onderneming mag op het uitvoeren van die dienst 'een redelijke winst' maken.

Lokale autonomie

De essentie is: als een lokale overheid bepaalt wat zij onder het algemeen belang verstaat en daar een DAEB voor in het leven roept, heeft noch een nationale overheid, noch de Europese Commissie de mogelijkheid dat te blokkeren. Dit geeft een lokale overheid dus een juridisch niet aan te vechten lokale autonomie: we maken zelf uit wat goed voor ons is, en we regelen zelf dat het gebeurt.

Zonnepark
Stel nu dat een marktpartij geïnteresseerd zou zijn een zonnepark aan te leggen, maar dat de koop of huur van de daarvoor benodigde grond een te grote kostenpost vormt om het commercieel interessant te maken. Bij correcte inrichting van de DAEB is de compensatie geen staatssteun, terwijl die DAEB tevens de lokale autonomie een stevig juridisch fundament geeft.

Niet met lege handen

Dit betekent dat CO2-reducerende projecten die zonder hulp niet tot stand zouden komen door een lokale overheid als DAEB toch kunnen worden gerealiseerd. En waarmee die economische activiteiten kunnen worden uitgevoerd die bijdragen aan het streven van lokale overheden om bij te dragen aan de reductie van CO2-uitstoot. Het instrument bevestigt en garandeert bovendien de lokale autonomie. U hebt als lokale bestuurders een grote rol te spelen in de energietransitie, maar u staat niet met lege handen.

Lees het hele essay deze week in BB16 (inlog).