Energietransitie eist veel sterkere bestuurders

De energietransitie in Nederland vraagt een veel grotere inzet en betrokkenheid van lokale bestuurders. Als we op de huidige wijze met losse proefprojectjes doormodderen, verdwijnen de in Parijs gemaakte klimaatafspraken uit beeld. 

Noodzakelijke rol

Dat betoogt Son en Breugels wethouder Tom van den Nieuwenhuijzen (duurzaamheid, GroenLinks) in zijn masterscriptie Transformeren naar een duurzaam Nederland. Daarin houdt hij de rol van de overheid in de huidige energietransitie tegen het licht. Een hoogst noodzakelijke rol. ‘Ambtenaren op de ministeries verwachten dat de markt het voortouw neemt, terwijl het bedrijfsleven wacht op nieuw fiscaal beleid en aangepaste wet- en regelgeving van de overheid. Door die patstelling komt de noodzakelijke vernieuwing niet van de grond.’

Moeilijk op te schalen
Ook in zijn eigen Son en Breugel merkte Van den Nieuwenhuijzen tot zijn frustratie dat de energietransitie beperkt bleef tot losse pilotprojecten. Na afronding lieten ze zich maar moeilijk opschalen, laat staan institutionaliseren om elders in de organisatie nog eens te worden herhaald. Hij besloot het onderzoek voor zijn masterscriptie op Nyenrode juist hierop te richten, om bestuurders handvatten te bieden om de transitie te versnellen.

Overheid onderbelicht
Van den Nieuwenhuijzen las zich door stapels literatuur, die zich volgens hem echter vooral richtte op de rol van bedrijven in duurzame markttransformaties en juist niet op die van de overheid. Over de voortrekkersrol van de overheid in deze kwam hij maar weinig te weten. Interviews die hij afgelopen najaar hield met tal van energie-experts bij het bedrijfsleven, met lobbyisten en met verantwoordelijk lokale bestuurders maakten hem duidelijk dat juist die overheidsrol meer dan noodzakelijk is.

Eigenaarschap ontbreekt
Hij ontwikkelde een ‘duurzaam marktransformatiemodel’ waarin vier fases worden onderscheiden. Opvallend in de eerste twee fases (ontwikkeling van een langetermijnvisie en het vervolgens daaraan vasthouden) is de aanwezigheid van een ‘sterke bestuurder’. ‘Ik constateer dat het bij veel duurzame initiatieven schort aan lokaal eigenaarschap’, zegt Van den Nieuwenhuijzen. ‘Een gemeente kiest voor windmolens of een veld vol zonnepanelen, waarna er een ontwikkelaar komt die er met de snelle winst vandoor wil gaan. Dat leidt makkelijk tot weerstand bij omwonenden. Door die als overheid veel eerder bij het proces te betrekken en ze bijvoorbeeld te laten delen in de extra energieopbrengst bereik je veel betere resultaten.’

Verduurzaming Ekkersrijt
Als concreet voorbeeld uit zijn eigen praktijk noem hij de verduurzaming van Ekkersrijt, ‘een van de grootste bedrijventerreinen van Nederland’. Van den Nieuwenhuijzen: ‘We hebben er veertig koplopers in kaart gebracht, die ik als bestuurder allemaal individueel bezoek. Ambtenaren komen vaak niet bij de directie binnen. Dan leg ik ze de noodzaak van de lokale energietransitie uit.’

Elk bedrijf een klimaatscan
Nee, hij hoeft bij die gesprekken nooit een zak geld mee te nemen, zegt de wethouder. ‘Waar die bedrijven vooral mee worstelen is een gebrek aan kennis. Daar kunnen we ze prima in voorzien. Samen met Economische Zaken en de provincie Noord-Brabant bieden we elk bedrijf een klimaatscan aan, waarin alle gegevens over stroom- en waterverbruik, circulariteit, mate van social return enzovoort zijn opgenomen. Die scans worden onderling vergeleken. En dan blijkt dat het warmte-overschot van de een prima van pas komt bij de buren. Een leidinkje van een paar meter volstaat.’

Academische publicatie
Nyenrode wil de door Van den Nieuwenhuijzen voltooide masterscriptie benutten om te komen tot  een academische publicatie. Ook gaat de universiteit het door de wethouder ontwikkelde ‘duurzaam markttransformatiemodel’ gebruiken voor advies en onderzoek.