‘Eerst moet het financiële gat gedicht worden’

De grote opgaven in de woningbouw en energietransitie moeten door decentrale overheden worden uitgevoerd. Volgens VNG-voorzitter Jan van Zanen nemen zij die taak graag op zich, maar niet zonder dat het gapende financiële gat wordt gedicht. ‘We kunnen niet uit deze crisis komen met een kerkhof  van gemeenten.’

Pak het herstel van de economie na de coronacrisis aan, samen met de ruimtelijke uitdagingen waar Nederland nu al voor staat, zoals de woningbouwopgave, energietransitie en klimaatbestendigheid. Dat betogen de decentrale overheden in het pamflet ‘Krachtig groen herstel van Nederland’. In een serie van drie interviews vertellen de voorzitters van de Unie van Waterschappen, het IPO en de VNG wat ze verwachten van een nieuw kabinet en welke bijdrage ze zelf kunnen leveren. Vandaag: Jan van Zanen, burgemeester van Den Haag en voorzitter van Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Hoe staat het met de samenwerking tussen decentrale overheden en het rijk?

‘Laat ik voorop stellen: er wordt uitstekend naar ons geluisterd. Sterker nog, er wordt op veel dossiers weinig gedaan zonder dat er met ons wordt overlegd. Bovendien denk ik dat we als vereniging van gemeenten sterker zijn dan ooit. We worden als volwaardig partner gezien in het uitvoeren van taken die de politiek zich stelt. Maar we ontdekken ook dat we al die taken moeten uitvoeren, zonder dat we er invloed op hebben.

Hoe bedoelt u dat?

Van Zanen pakt het papieren koffiebekertje op dat op zijn bureau staat. ‘Laten we voor het gemak even aannemen dat dit een product is dat tien euro kost om te maken. Dan zegt het rijk: ‘u kunt het zelf beter maken, maar dan moet het wel voor 7 euro.’ Het eerste klopt, veel taken kunnen we in gemeenten beter uitvoeren. Maar wij moeten, om dit voorbeeld te gebruiken, nu eenmaal een koffiebekertje maken, en dat kan niet voor die prijs. Dit is de realiteit met de jeugdzorg. De tekorten lopen de spuigaten uit.’

Sommige gemeenten zeggen al: eerst het geldtekort oplossen, dan verduurzamen.

‘Precies. Het gat dat de jeugdzorg en WMO slaat in de gemeentebegroting moet eerst gedicht worden. Dit moet eerst opgelost worden, want gemeenten kunnen nu geen kant op.’

Komt dat wat u betreft in een nieuw regeerakkoord?

‘Ja, maar daar wachten we niet op. Dat nieuwe kabinet is er nog niet. We onderhandelen nu met het huidige kabinet. Er moet ook nu al een oplossing komen voor dit probleem.

En als het gaat om verduurzaming en woningbouw?

‘Er moet meer balans komen in de verhouding tussen rijk en decentrale overheden. Die uitvoering ligt bij ons, dus wij moeten ook gelegenheid krijgen om zelf te schakelen en invulling te geven aan de doelstellingen. Wij zijn het lokale loket, maar we hebben ook doorzettingsmacht nodig om zaken van de grond te krijgen. Maar we gaan niet de uitvoering van complexe opgaven op ons nemen, en vervolgens een bezuinigingsoperatie moeten uitvoeren. Bij nieuwe taken horen knaken’

Bij de departementen klinkt vaak de kritiek dat gemeenten verkeerde keuzes maken, bijvoorbeeld als het gaat om woningbouw.

‘Dan stel ik de vraag: zijn wij er nou van of niet? Uiteindelijk is er meer regie nodig in het verdelen van de taken en wie waarvoor verantwoordelijk is. Maar als dat bij ons ligt, laat ons dat dan ook doen. Anders zal het rijk het zelf moeten doen, en daar zit volgens mij niemand op te wachten.’

Vergeet het Binnenhof de gemeentelijke component in verduurzamingsplannen?

‘Wij blijven tamboereren op erkenning voor de lokale politiek. In Den Haag hebben we 150 Tweede Kamerleden. Maar er zijn duizenden raadsleden, en die staan naast je bij de bakker of kom je tegen op straat. Ze staan veel dichter bij de inwoners. Gemeenten zijn geen organisaties die een eigen belang vertegenwoordigen, we doen het voor onze inwoners.’