De gemeenschappelijke commitment na 2,5 dag met het vraagstuk aan de slag te zijn geweest: laten we voorkomen dat dit gebeurt en zorgen dat ook een digitaal energiesysteem eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar blijft!

In Almere, nog lang voordat we met een grotere groep bijeenkwamen in Wageningen, vertelde Pallas Agterberg (Alliander) over de Silicon Valley logica, die ook het energiesysteem zou gaan domineren:

“Hoe duurzamer ons energiesysteem, hoe decentraler. En hoe groter de behoefte aan digitale platforms om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen en uit te wisselen. Als die platforms in handen zijn van techgiganten met een – op eigen belang gerichte - economische logica als uitgangspunt, dan verdwijnen publieke waarden die nu nog vanzelfsprekend zijn in het fysieke, fossiele en centralistische energiesysteem. Publieke waarden die nog stammen uit het tijdperk dat het energiesysteem in publieke handen was. Met de privatisering van het energiesysteem bleven die publieke waarden in grote mate geborgd omdat ze ‘ingebakken’ zaten in wet- en regelgeving rond het fysieke energiesysteem. Maar nu de wetten van een andere (digitale) markt ook voor duurzame energieoplossingen gaat gelden, zullen publieke waarden als toegankelijkheid, inclusie en eerlijkheid verdwijnen – tenzij we expliciet oplossingen gaan ontwerpen die deze publieke waarden als uitgangspunt nemen. En we de veranderende energiewetgeving goed bijsturen.”

We zijn bijna drie jaar verder sinds die middag in Almere en twee jaar sinds die sessie in Wageningen. Net als andere deelnemers aan de kerngroep van de Club van Wageningen voelde ik behoefte om te oogsten wat we tot nu toe hebben ontdekt over de problematiek die we als club centraal stellen.

Het diepere probleem is relationeel van aard
Wat is het diepere probleem? En waar ligt de sleutel als ik - net als andere deelnemers van de Club en jij die dit stuk leest - wil bijdragen aan een inclusief, eerlijk en democratisch bestuurbaar digitaal energiesysteem?

Op een vrijdag in juni streken een aantal leden van de Club van Wageningen neer in mijn privéomgeving. Tijdens deze benen op tafelsessie in de Zeeuwse buitenlucht ontstond een grote mate van helderheid over wat we als club inmiddels ontdekt hebben over de opgave, samengevat in onderstaand archetypische ‘systeemdiagram’, dat een ‘verschuiving van de lasten’ dynamiek beschrijft. Dit is de dynamiek waarin kortetermijnoplossingen prevaleren met dusdanige neveneffecten, dat de fundamentele oplossing steeds verder buiten beeld raakt.

Ook voor de materie waar de Club van Wageningen zich over buigt speelt deze dynamiek. Een goed bedoelde kortetermijnoplossing voor het ‘klimaat en CO2-probleem’ is de realisatie van duurzame energieoplossingen met als uitgangspunt het principe ‘laagst mogelijke kosten’ (waarmee ook, meer onbekende oplossingen buiten de boot vallen die lastig in ‘kosten’ te vatten zijn). De integraliteit, het eigenaarschap van oplossingen en de borging van publieke waarden wordt daarmee ondergeschikt aan de zo goedkoop mogelijke realisatie van zoveel mogelijk duurzame energie. En oplossingen die niet makkelijk in ‘kosten’ uit te drukken zijn, of berekenbaar zijn, omdat het ‘nieuwe technische of sociale oplossingen zijn’, krijgen maar weinig aandacht.

Vanuit deze goed bedoelde logica – die in theorie de schatkist zo min mogelijk belast - vinden we een hele polder vol windmolens, waarbij de opgewekte stroom afgekocht wordt door een groot datacenter in buitenlandse handen, en waarbij de revenuen van het project (zo goed als volledig) ten goede komen aan de marktpartij die het project realiseert, volstrekt normaal*. Ook is het normaal om zonneparken te realiseren op grote oppervlaktes grond, daarbij marginaal rekening houdend met de grote biodiversiteitsopgave waar we als mensheid voor staan**. En het is logisch om een wijk in Amsterdam energieneutraal te maken door per woning een batterij te plaatsen die de woningeigenaar kan benutten voor flitshandel, om daar vervolgens aan te verdienen, terwijl er tegelijkertijd grote maatschappelijke kosten*** ontstaan die via de netbeheerder op ons allen worden afgewenteld.

Goedkoop wordt zo duurkoop, want naarmate er meer ingezet wordt op zo goedkoop mogelijke realisatie van duurzame energieoplossingen, ontstaan allerlei neveneffecten die onze capaciteit om het werkelijke probleem op te lossen, alleen maar verkleinen.

Lees de volledige blog van Martine Verweij hier.