De klimaatbestendige stad is een utopie

De titel valt je wellicht wat rauw op het dak, maar is daarom niet minder waar. Een volledig klimaatbestendige stad bestaat niet en zal er ook nooit komen. De stad en het klimaat veranderen immers sneller dan mensen zich eraan kunnen aanpassen. Natuurlijk moeten we blijven streven naar een gezonde en leefbare leefomgeving, maar we mogen ons ook niet blindstaren op een enkel wensbeeld, op een vast moment, ver weg in de toekomst. In deze blog leg ik uit waarmee we rekening moeten als we steden weerbaar willen maken tegen klimaateffecten en geef ik tips om de veranderingen in de hand te houden.

Onze wereld verandert snel en onze steden ook. In ons land trekken vooral jongeren en immigranten naar de stad, terwijl 30-plussers juist vertrekken naar de periferie van steden. De steden en hun periferie groeien daardoor, maar in de meest rurale gebieden is er juist sprake van krimp. Hoe ga je om met deze wisselende bevolkingsaantallen in en om de stad? En wat betekent dit voor het toekomstbestendig inrichten van de stedelijke leefomgeving?

Directe relatie met het klimaat

De bevolkingsgroei of -krimp is direct van invloed op de manier waarop de stad is ingericht. Een toename van de bevolking leidt bijvoorbeeld tot een uitbreiding van de infrastructuur met meer verhard oppervlak. Waar het regenwater eerder kon infiltreren in de bodem, stroomt het nu af over deze verharde oppervlakken en moet het elders worden geborgen of afgevoerd. De groei van de bevolking heeft dus een directe relatie met klimaateffecten. Andersom is dit ook het geval, al resulteert bevolkingskrimp vooral in problemen als leegstand en verpaupering. De stad en de bevolking beïnvloeden elkaar dus over en weer. Daarnaast zullen de gevolgen van klimaatverandering (droogte, zoetwatertekort, hittegolven, biodiversiteitsverlies, extreme neerslag en zeespiegelstijging) ons en onze steden steeds vaker en intenser treffen. Daar moeten we ons bewust van zijn en naar handelen. Over de oorzaak van die verandering kunnen we overigens kort zijn: dat zijn we zelf. Wij zorgen ervoor dat het klimaat verandert, waardoor het noodzakelijk is om naar de stad te trekken, of er juist weer uit.

Een veerkrachtige stad

Het is niet eenvoudig om een stad klimaatbestendig in te richten. Toch willen we allemaal wonen in een stad waar overheden, inwoners en bedrijven trots zijn op wat ze bereiken. Waar de openbare ruimte opnieuw wordt ingericht tot een aantrekkelijke groene leefomgeving die beter bestand is tegen wateroverlast of -tekort. Waar het oppervlaktewater schoon is en een aantrekkende werking heeft op plant en dier. Waar we met plezier kunnen leven aan het veilige water. Waar er altijd voor iedereen voldoende drinkwater is. Waar kwetsbare groepen als ouderen en jonge kinderen zich op verkoelende plekjes kunnen beschermen tegen de risicovolle hitte. En waar bedrijventerreinen zijn voorzien van voldoende groen en schaduwplekken, waardoor werknemers minder last hebben van hittestress.

Om dit ideaalbeeld van een veerkrachtige stad zoveel mogelijk te realiseren, moeten we wat mij betreft de onderstaande tips ter harte nemen:

1. Formuleer een heldere ambitie met een duidelijke einddatum en realistische, meetbare doelen. Ik kom veel partijen tegen die werk willen maken van hun klimaatopgaven, maar nog niet precies weten wat ze willen en wat ze willen bereiken. Hoe moet je stad er bijvoorbeeld uit gaan zien? En hoe wil je de stad beschermen tegen extreme weersomstandigheden? Ervaring leert dat er vaak al discussie is over wat er precies wordt bedoeld met ‘extreme weersomstandigheden’.


2. Zorg voor voldoende lokale kennis en een goed beeld van je eigen stad. Weet waar de kwetsbare locaties zich bevinden en welke mensen daar last van hebben. De resultaten uit de bekende klimaatstresstesten zijn daarvoor niet toereikend. Het is belangrijk om ervaringsdeskundigen (dus de burgers) te vragen of zij deze knelpunten ook ervaren, hoe erg het is en hoe vaak het voor komt. Tip: vraag ook eens welke ideeën ze zelf hebben en welke maatregelen toekomstige problemen volgens hen kunnen beperken of voorkomen. Je zult zien dat daar verrassende antwoorden op komen. Breng de huidige situatie in kaart en leg dit vast als een duidelijk vertrekpunt voor je klimaatopgave.


3. Stel concrete en haalbare maatregelen op. Doe dit niet alleen, maar zoek partners die dezelfde problemen hebben en deze samen met jou willen dragen. In dit stadium van het proces kun je gebruikmaken van allerlei slimme tools die je toekomstige stad en de toekomstige weersextremen concretiseren. Zo krijg je een goed beeld van de klimaatopgave voor de stad en het effect van mogelijke maatregelen, en weet je al in een vroeg stadium of je aanpak werkt.


4. Natuurlijk kosten al die maatregelen ook geld, maar gelukkig zijn er veel financiële oplossingen om deze enorme opgave het hoofd te bieden. Zo is het verstandig om alvast te gaan sparen voor toekomstige investeringen en alternatieve manieren te zoeken om de maatregelen te financieren. Bovendien kent elke klimaatmaatregel meerdere en soms ook gemeenschappelijke belangen. Overleg dus met partners met dezelfde ambities om de lasten te delen. Koppel de kosten en baten van klimaatmaatregelen wel aan alle relevante stakeholders en zorg ervoor dat de belangen evenredig worden gediend.


5. Zelfs als we deze tips opvolgen, is het de vraag of we de veranderingen kunnen bijhouden. Kunnen we de stad wel veerkrachtig genoeg maken om bestand te zijn tegen alle weerextremen? Zoals ik al in de inleiding zei, denk ik niet dat een volledig klimaatbestendige stad mogelijk is. Toch zou het mooi zijn als we steden zo kunnen inrichten dat ze zich gaan gedragen als een spons: bestand tegen de meest heftige regenbuien, en koel en leefbaar tijdens hete en droge perioden. Daar is veel inspanning en daadkracht voor nodig, en dan nog weten we niet wat de toekomst brengt. Wel is het een geruststellende gedachte dat steden zichzelf altijd weer opnieuw weten uit te vinden en steeds weer nieuwe wegen vinden om zich op de juiste manier te ontwikkelen. Arcadis helpt je daar graag bij.