Rotterdam en Groningen pakken binnenmilieu en energiegebruik scholen stevig aan
Rotterdam en Groningen pakken binnenmilieu en energiegebruik scholen stevig aan. Van goed geregelde ventilatiesystemen tot controle en prestatiecontracten
Van goed geregelde ventilatiesystemen tot controle en prestatiecontracten.
Een goed geventileerd schoolgebouw bevordert de gezondheid en de prestaties van leerlingen en leerkrachten. Al ruim 10 jaar ligt een compleet pakket voor schoolbesturen klaar om aan zogeheten frisse scholen te werken. Er zijn ook steeds meer goede voorbeelden. Zo is in de gemeente Groningen het klimaat van alle basisscholen verbeterd en stelt de gemeente Rotterdam een toets op het binnenklimaat verplicht. Hun boodschap: het is niet moeilijk om de lucht te klaren, als je er maar bovenop zit.
Als binnenmilieuadviseur komt Froukje van Dijken al meer dan 15 jaar bij scholen over de vloer. En dat stemt niet altijd vrolijk. ‘Muf ruikende klaslokalen waar alleen een raampje open kan om frisse lucht binnen te krijgen. De ophoping van CO2 leidt tot bedompte lucht of zelfs tot hoofdpijn, vermoeidheid, verminderde leerprestaties en ziekteverzuim, zowel bij leerlingen als leerkrachten.’ Juist door goede ventilatie kun je het besmettingsgevaar verminderen van virussen.
Programma Frisse Scholen
Ruim 10 jaar geleden zette de rijksoverheid het programma Frisse scholen op om te werken aan een gezond binnenklimaat op scholen gecombineerd met een lager energieverbruik. Van Dijken werkte mee aan het gelijknamige Programma van Eisen (PvE) dat zich richtte op betere ‘schoolprestaties’ op het gebied van energie, lucht, temperatuur, licht en geluid.
‘De bewustwording bij scholen nam gelukkig toe en betere ventilatietechnieken werden ook in scholen toegepast’, vertelt Van Dijken. ‘Maar die lossen de problemen niet automatisch op. Integendeel. Ondanks de prachtige nieuwbouw is er op sommige scholen een verlangen naar het oude gebouw. Leerkrachten klagen over de droge lucht. Dat komt meestal doordat luchtkanalen vervuild zijn met stof dat erin is gekomen tijdens de bouwwerkzaamheden. Of het systeem is na oplevering eenvoudigweg niet ingeregeld.’
Het zijn volgens Van Dijken allemaal slordigheden die je er op zich gemakkelijk uithaalt als je er bovenop zit. ‘Doe je dat niet dan blijf je niet alleen met gezondheidsklachten zitten, maar kan er ook een nare stemming op scholen ontstaan. Leerkrachten verliezen vertrouwen in het gebouw, er kunnen conflicten ontstaan met het schoolbestuur. Zie dat allemaal maar weer recht te trekken.’
Verplichtstelling Rotterdam
Rotterdam besloot in 2008 flink in te zetten op een beter binnenklimaat op scholen. Uit onderzoek van de GGD bleek dat ook bij nieuwbouwscholen ventilatie slecht of niet functioneert of uit was geschakeld. Daarom startte de gemeente in 2015 een 5 jaar durende pilot met de Frisse Scholen Toets, een instrument van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) om een gebouw te controleren op basis van het PvE Frisse Scholen. De gebouwen die met deze toets zijn gebouwd, blijken duidelijk een beter binnenklimaat te hebben dan scholen die in de jaren ervoor zijn gerealiseerd. Volgens Adrie Gelderblom, senior medisch milieukundig adviseur bij de GGD Rotterdam-Rijnmond, is verplichtstelling van de toets noodzakelijk. ‘We zetten de Frisse Scholen Toets van RVO in voor elk nieuwbouw- en renovatieplan. Omdat de gemeente in alle scholen een gezond binnenklimaat wil, heeft de gemeente de toets als een harde voorwaarde opgenomen in de Leidraad Onderwijshuisvesting.’
‘Maar in de Rotterdamse aanpak kijken we niet alleen naar nieuwbouw en renovaties’, vertelt Gelderblom. ‘Voor bestaande scholen is een hulpmiddel beschikbaar, de Binnenmilieuscan, waarmee scholen zelf op een eenvoudige manier de binnenmilieukwaliteit kunnen monitoren en kunnen signaleren of verbetermaatregelen nodig zijn. De scan is ontwikkeld in het kader van de Green Deal Scholen. Binnen die Green Deal heeft Rotterdam ook aangestuurd op de ontwikkeling van prestatiecontracten voor energie én binnenmilieu, het derde instrument in onze aanpak. Daarin borg je als school de prestaties van zowel nieuw- als bestaande bouw. Zo is er voor elke school een aanpak beschikbaar’
Controle in alle bouwfasen
Van Dijken voerde de toets uit voor zo’n 50 Rotterdamse scholen. ‘Belangrijk is om in alle fasen van een bouwproject te letten op hoe er voor een frisse school wordt gezorgd. Leg om te beginnen prestatie-eisen vast en controleer tijdens de ontwerpfase en rondom de ingebruikname of die gehaald worden. Met prestatie-eisen zorg je er bijvoorbeeld wél voor dat ventilatiekanalen schoon zijn en dat het systeem goed wordt ingeregeld. En dat onderhoud niet wordt beperkt tot, simpel gezegd, het vervangen van filters, maar op basis van de vraag of een school voldoende verse en schone lucht krijgt.’
Groningen: € 8,7 miljoen voor alle basisscholen
In 2012 ging de gemeente Groningen aan de slag met de instrumenten die RVO ter beschikking stelt voor het programma Frisse scholen. De gemeente gaf er net als Rotterdam een eigen, lokale invulling aan. ‘Schoolbesturen in het primair onderwijs werden in 2015 verantwoordelijk voor het onderhoud van hun gebouwen’, weet portefeuillemanager onderwijshuisvesting bij het Vastgoedbedrijf Harold Boersma. ‘We wilden die gebouwen aan hen overdragen, mits ze in goede staat waren.’
Groningen reserveerde voor het project ‘Fris en Duurzaam € 8,7 miljoen voor daadwerkelijke verbeteringen. De scholen moesten die uitvoeren. ‘Zo konden ze zelf sturing geven aan de projecten en zelf keuzes voor de uitvoering maken. Doel was om in de klaslokalen CO2 te verminderen en in totaal ongeveer 10% energie te besparen. Daarmee realiseren ze een fris en duurzaam klimaat in de klaslokalen. De energiebesparing hoefden de scholen niet aan de gemeente terug te betalen.’
Elke school een budget
Duurzaamheidsadviseur Lowie Looijen is net als Van Dijken auteur van het PvE Frisse Scholen. Zoals zij zich inzette voor Rotterdam, zo hielp hij Groningen het programma als coördinator uit te voeren. ‘Het startpunt was het Energie en Binnenmilieu Advies op basis waarvan we per school de conditie en daarmee de prioritering voor verbetering konden bepalen. We stelden budgetten ter beschikking en nodigden de scholen uit om daarmee met plannen voor verbetering te komen.’
Net als in Rotterdam was het streven in Groningen kwaliteitsniveau Frisse Scholen Klasse B. Looijen: ‘Op locatie controleerden we of de plannen toereikend waren aan de hand van de Frisse Scholen Toets en bij goedkeuring kreeg de school een voorschot om het plan uit te voeren. Daarna controleerden we of de maatregelen ook echt uitgevoerd waren, waarna de school het resterende subsidiebedrag ontving. Wij beoordeelden niet de kwaliteit van de uitgevoerde werkzaamheden. We behielden uitsluitend de rol van financier.’
Toch moest de gemeente ook een projectorganisatie optuigen voor de vensterscholen. ‘Het kostte extra tijd en geld om als eigenaar behalve de schoolruimten het gehele gebouw te voorzien van een passende installatie’, zegt Boersma. ‘Daardoor rondden we het project pas in 2017 af. Maar we kunnen nu wel zeggen dat alle Groningse basisschoolleerlingen les krijgen in 470 frisse klaslokalen.’
Voorkom suboptimaal systeem
‘Het is triest dat een gezond binnenmilieu nog lang niet overal goed geregeld is’, zegt Gelderblom. ‘Terwijl je de instrumenten van RVO zo kunt gebruiken en er volop goede voorbeelden voor handen zijn, zoals in Rotterdam. Voor de kosten hoef je het evenmin te laten. De Frisse Scholen Toets is slechts een fractie van de kosten van een nieuwe installatie. En je zorgt er wel voor dat je installatie beter functioneert, waardoor je die investering snel terugverdient. Voorkom een suboptimaal systeem en een ongezond binnenklimaat, want als gemeente of schoolbestuur krijg je dat vroeg of laat op je brood.’
Lees ook:
Rapportage met leerpunten GGD Rotterdam-Rijnmond
GGD Rotterdam-Rijnmond – artikel prestatiecontract bij LMC VO
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
RVO werkt al veel voor en samen met gemeenten, waterschappen en provincies. Dat doen we op tal van vraagstukken, zoals het klimaatakkoord, leefbaarheid, vergrijzing en ontgroening, regionale economie en duurzaam ondernemen. RVO heeft adviseurs die als regio-liaisons optreden en uw gemeente in contact brengen met de juiste deskundigen binnen onze organisatie.
Telefoon: 088 042 42 42
Website: www.rvo.nl/overheden
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.