‘Met verkettering herstel je de openbare orde niet’

‘Oude tijden herleven. Jorritsma noemt Eindhovense jeugd ‘het ‘schuim der aarde’. Een ouderwetse reactie, die past bij ouderwetse situaties van rellende jongeren die ME bekogelen’, reageerde de Groningse hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes op Twitter op de reactie van burgemeester John Jorritsma van Eindhoven afgelopen zondag. De-escaleren doe je op een andere manier, legt Postmes uit.
Wat bracht u tot die tweet?
‘Ik wil het niet over Jorritsma hebben, die heeft het al lastig genoeg. Maar in algemene zin kun je zeggen dat de verleiding groot is om relschoppers te verketteren, hen buiten de wet te plaatsen en over een kam te scheren. Ik hoorde die relschoppers wel degelijke ‘tegen de dictatuur’ schreeuwen en zag een gemengde groep mensen op straat. Die mensen kunnen verschillende motieven hebben om daar te staan. In Eindhoven was het later misschien niet meer zo zichtbaar, maar bijvoorbeeld op het Museumplein was het evident. Het is als bestuurder belangrijk om juist als de situatie erg verhit raakt, gedifferentieerd op te treden. Je kunt in je ijver jouw afkeur uitspreken en iedereen over een kam scheren, maar dat verenigt mensen juist tegen jou.’
U vond zijn reactie ‘ouderwets’. Waarom?
‘Het was ouderwets taalgebruik, ‘schuim der aarde’. Het is ook een bekende reactie van autoriteiten, in de eerste emoties na zo'n gebeurtenis. Zoals Nicolas Sarozy die vlak voor de uitbraak van de Parijse rellen van 2005 de jeugd uit de banlieues 'racaille' noemt. Of Erdogan die de demonstranten in Gezi park in 2012 wegzette als ‘c¸apulcu’: plunderaars of zwervers. Of dat zo was zal de tijd moeten uitwijzen. Na Project X riep men dat ook in de eerste emotie, maar het bleek om een gemêleerde groep te gaan. De 'Feyenoord-hooligans' die in Rome gearresteerd zijn bleken voor 80 procent first offender. Het woord ‘hooligans’ gebruiken helpt niets en ontneemt je het zicht op wie daar staan en waarom ze doen wat ze doen. Het nadeel van dat soort taalgebruik is dat je niet alleen relschoppers buiten de wet plaatst, maar ook boze demonstranten, sensatiezoekers, passanten en beroepshalve geïnteresseerden. Het is een hele heterogene groep. Dat is nooit anders geweest. Oude tijden herleven. We zijn dit niet meer gewend en herkennen ons land er niet in. We vallen terug in bekende patronen van verontwaardiging.’
Precies een jaar geleden brachten we uw onderzoek: een kwart van de Nederlanders zegt bereid te zijn om geweld tegen de overheid te gebruiken. Voor hen is de maat vol. Zijn de rellen van gisteren hier een voorbeeld van?
‘Dat is te vroeg om te zeggen. Ik kan alleen op beelden en geluiden afgaan. Onwaarschijnlijk is dat het schuim der natie ‘dictatuur’ scandeert. Er is een groepsdynamiek waarin mensen gebruik maken van wat er politiek speelt. Wat op Urk gebeurt is ook niet politiek gedreven of gemotiveerd, maar het is wel mogelijk om die verschillende tendensen te laten samenvallen. De jeugd die een verzetje wil, kun je niet verenigen met mensen, zoals SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij, die problemen met de avondklok hebben. Kees van der Staaij is geen relschopper. Zeker op het Museumplein was het een deel van de mensen om vrijheid te doen. De overheid doet dan ook geen kleine dingen. Politie wordt nu op een heel directe manier ingezet om regeringsbeleid dat enkele dagen daarvoor is gemaakt te handhaven. Je kunt legitieme bedenkingen hebben tegen wat de overheid heeft besloten. Ik zeg niet dat ik het er mee eens ben, maar ze hebben een valide punt. Kern is: de overheid doet iets en dat roept weerstand op. Het lastige is dat de politie door de avondklok in een positie is gemanoeuvreerd, waardoor handhaving van een democratisch besluit lijkt op het onderdrukken van politieke bezwaren.’
Of is het pure onmacht, frustratie over de coronabeperkingen? Tegen het virus kun je niet vechten, maar tegen de politie wel. Psychologie van de koude grond, maar zou dat kunnen?
‘Tig factoren spelen een rol. Het zijn volatiele dynamische situaties. Ik kan alleen commentaar geven op de beelden. Als een onderzoek naar dit soort rellen twee jaar duurt, dan is nu hierover duidend praten als onderzoeker niet verstandig. Ja, dat geldt ook voor politici.’
Met verkettering herstel je de openbare orde niet, schreef u. Hoezo niet? En hoe herstel je de openbare orde dan wel?
‘Verkettering heeft effect op de verhouding in groepen. In de bejegening van mensen moet je het onderscheid maken tussen wetsovertreders en mensen die er om andere redenen zijn. Als je door die uitspraken groepen verenigt, dan maak je het probleem groter. Als je erin slaagt deze mensen uit elkaar te drijven, dan komt dat de handhaving van de openbare orde ten goede. Dit roepen we al decennia, niet alleen vanuit de wetenschap maar ook vanuit praktijkkennis. Ik heb wel begrip voor wat die bestuurders doen. Het zijn niet alleen hun mensen, maar ook hun opdrachten, hun besluiten, waardoor dienders op straat het heel zwaar te verduren krijgen. Als je verantwoordelijk bent, dan uit je je solidariteit aan je eigen mensen en het laatste wat je wilt is laten merken dat iets niet helemaal goed is gegaan. Die verontwaardiging, emotie, verbijstering zelfs is begrijpelijk. Maar praten over een burgeroorlog? Dat lijkt me wat voorbarig. De-escaleren doe je door geen generaliserende taal te gebruiken, goed te kijken en te luisteren. Er zijn hier walgelijke dingen gebeurd, maar niet iedereen maakt zich daar schuldig aan. De rechter moet erover oordelen.’
Verwacht u nog meer geweldserupties de komende weken, zoals de Nederlandse Politiebond vreest?
‘Urk staat niet op zich. In ‘De ontdekking van Urk’, een boek van de Belgische schrijver en journalist Matthias M.R. Declercq, gaat hij undercover op Urk en beschrijft hoe het daar werkt en wat de jeugd daar uitspookt. Er staan vreselijke dingen in, zoals mensen die een bom door de brievenbus krijgen. Dat staat niet los van die brandjes op het industrieterrein. Het is niet zo vreemd dat de jeugd daar de strijd aangaat, als het gaat om hun vrijheden. Het zijn allemaal zaken die moeilijk verenigbaar zijn met de Bijbel. Toch is het een logische plek waar de jeugd de straat opgaat. Dat doen ze allemaal en de wet overtreden is ook routine. Er is iets van legitimatie, kijk maar naar de reactie van Van der Staaij op de avondklok. De jeugd in andere steden ziet dat en zegt: kijk wat er bij ons gebeurt. Die dynamiek van onvrede zag je gisteren in al die steden. Je zag het enkele jaren geleden ook in Parijs met de autobranden, in Londen waar dagenlang rellen waren. Dat gebeurde daar nadat iemand na politiegeweld was overleden. Hier gebeurde dat met de Schilderswijkrellen, na de dood van Mitch Henriquez. We weten dat als het eenmaal gebeurt op een avond op een plek, het de volgende avond op meer plekken kan gebeuren. Er is dan een reëel risico dat het zich als een olievlek over het hele hand uitspreidt. Dat zag je dezer dagen ook. Eindhoven was heel heftig, maar het kan nog erger. Het is dan goed om de route te bewandelen van: wie zijn die mensen allemaal, welke netwerken en groepen? Hoe zien zij hun realiteit en deze situatie? Wat vindt hun omgeving ervan en zijn zij via sociale netwerken of hun familie aanspreekbaar op hun gedrag? Maar ja, tegen de tijd dat de wetenschap het weet, is het voor velen niet interessant meer.’
Tot slot nog een keer over het onderzoek van een jaar geleden. Zijn dit nou die Nederlanders die bereid zijn tot geweld?
‘Het moeilijke aan de vergelijking met dat onderzoek is dat ik niet weet hoe die connectie ligt. Dit geweld komt niet van links of alleen van minderheidsgroepen of van ettertjes. De organisator van het protest op het Museumplein heeft moeite om zich hardop te distantiëren van mensen die geweld gebruiken, er is een vermenging van de behoefte om te demonstreren en dat verzet. Je bereikt een punt dat een groep in de samenleving, een grote groep, net als bij Kroningsrellen, met een politieke evenknie, meent dat het gelegitimeerd is om zich te verzetten tegen het bevoegd gezag. Het heeft er alle schijn van dat we dit na veertig jaar weer terug hebben.’
Reactie op dit bericht
Er is geen enkele wetenschapper, dus ook Postmes niet, die iets zinnigs kan zeggen over noodsituaties. Van burgemeesters moet en mag een reactie worden verwacht. Ook zij staan in de vuurlinie. Én alléén zij zijn bestuurlijk verantwoordelijk.
Het gewelddadig verstoren van de openbare orde in een samenleving die op vertrouwen is gebaseerd vereist een ander antwoord. Het antwoord bestaande uit louter professionals met de juiste kwalificaties is niet meer afdoende.
Het gezag dient bij crisissituaties terug te kunnen vallen op een reserve van niet beroepsmatige professionals. De beroepsmatige professionals, in dat geval de politie, kunnen worden aangevuld met niet beroepsmatige professionals.
Opstanden zoals die nu optreden kun je louter en alleen overlaten aan beroepsmatige professionals; de politie in dit geval. Maar voor opsporing en berechting kunnen volop niet beroepsmatige professionals worden ingezet.
Voor de opsporing is het vastleggen van gezichten en gebeurtenissen nodig. Iedere burger kan met de telefoon iedereen opnemen die bij rellen of semi opstanden dichtbij in de buurt aanwezig is. Mondkapjes zijn dan af. Gezichtsherkenning is volop mogelijk.
Tussen de oprukkende ME positioneren we een massa aan camera personen die iedere overtreder van hetgeen wettelijk is verboden vastleggen. Niet herkenbaar op basis van hun gezicht, zij vermommen zich, maar wel op basis van kleding en houding. Combinatie met de gezichtsopnamen uit de omgeving zorgt voor identificatie en berechting.
Die berechting dient hard te zijn. In een samenleving die gebaseerd is op vertrouwen, is verraad aan dat vertrouwen dodelijk.
Het toeslagen dossier maakt duidelijk dat het bewijs altijd sluitend moet zijn. Dat is dé opdracht voor justitie. Beginselen hoog houden staat voorop. Maar wie beginselen als voetveeg behandeld, die mag wat mij betreft hard worden getroffen.
Niet alleen nu, nu geweld aan de orde is. Maar ook als slimme hoogopgeleide juristen, accountants en notarissen de witte boorden criminaliteit faciliteren. Als dat ongestraft blijft, zoals nu, zal het 'volk' altijd in verzet blijven komen.
Er is ons inmiddels zoveel afgepakt, als ik bekende in de openbare ruimte een hand en of een kus geef. wordt ik scheef aangezien. Waar is de fatsoennorm gebleven. Heb zelf een dochter met een psychiatisch ziektebeeld, door alle maatregelen van onze overheid suïcidaal. Dat doet echt wat met je. Ze is nog geen 20 jaar en vraagt aan de psychiator geef mij een spuitje. Deze man geeft aan dat zij niet de enige is, maar ja het is geen corana dus niet erg als jonge mensen er een einde aan maken. De meerderheid lees is steunt Rutte lees ik in een andere reactie. Dus als wij allemaal de meerderheid iets vind moet het gebeuren. Gaan wij dus geen rekening meer houden met minderheidsstandpunten? Had gehoopt dat door deze rellen de ogen politicie open gaan, Dat onderdrukking geweld oproept en hoe zwaarder de ondrukking des te meer geweld. Wij kijken met afschuw naar Witrusland en Rusland. Maar treed de politie hier anders tegen vreedzamen personen op die een kop koffie willen drinken tegen de corona? Door hard op te gaan treden komen andere personen met andere bedoelingen en maken het vreedzame demostreren zo goed als onmogelijk. Tja, en zo glijden wij met dank aan onze politici verder de elende in.
@Jurgen: helemaal gelijk. Ik zou daar aan toe wille voegen dat degenen die beweren zoals Wendy dat wij worden onderdrukt, toch echt op een basiscursus 'waar in de wereld ben je vrij' te gaan. nederland staat al jaaaaaaasren in de bovenste regionen.
Ik weet niet of de rechterlijke macht hier aan wil. De politicio roepen dit wel maar ik denk dat het toch weer ,al dan niet voorwaardelijke, taakstraffen gaat regenen.
De irritatie die het interview dan ook oproept is in die zin dan ook alleszins verklaarbaar.