Pensioen. Corona verdringt bijna de aandacht. Het geld waar elke ambtenaar een dag per week voor werkt. Nu dreigt dit te worden gepikt. We kennen de briljante ABP-missie. Samen bouwen aan een goed pensioen met geloof in de kracht van collectiviteit en solidariteit. Aangevuld met de pracht kernwaarden ‘betrokken bij elke deelnemer’ en ‘deskundig’. Als de minister zijn zin krijgt schiet daar weinig van over.
Bijna drie maanden geleden zijn de gemeentewet en provinciewet aangevuld. De minister van Binnenlandse Zaken kan de gemeenten en provincies vanwege corona toestemming geven om de jaarrekening van 2019 na 15 juli 2020 vast te stellen. En om de begroting van 2021 na 15 november 2020 vast te stellen.
Kamerleden worden gebombardeerd met brandbrieven en acties van gemeenten bij wie het water aan de lippen staat. Met name door de tekorten op het sociaal domein kijken veel gemeenten tegen forse tekorten aan. De opschalingskorting van een miljard euro ligt ze daarnaast zwaar op de maag.
Dit gaat zo niet langer. Financieel staat het water de gemeenten van Nederland aan de lippen en verlichting is niet nabij, integendeel. De aanpak is nog wat diffuus; de tijd om de krachten te bundelen is nu.
Sommige financiële termen zo zijn ruim bekend dat bijna alle mensen in je werkkring die kennen. Zo’n financiële term is ‘samen trap op, trap af’. Dat betekent dat het gemeentefonds en het provinciefonds meegroeien en meekrimpen met de rijksuitgaven. Stijgen de rijksuitgaven 4 procent? Dan gaat het gemeentefonds ook 4 procent omhoog. Roep verontwaardigd ‘trap af!’ en bijna alle mensen in je werkkring weten dat je bedoelt dat de gemeenten minder geld krijgen omdat het rijk minder uitgeeft.
Wie via op de luchthaven Changi Singapore binnenkomt heeft een grote kans gescand te worden met een van de infrarood camera’s van The Singapore Ministery of Health. Deze camera’s, die zijn ontwikkeld na de uitbraak van SARS in 2003, genereren metadata van binnenkomende reizigers op basis waarvan het ministerie snel in staat is de uitbraak van een virus of epidemie te voorspellen en passende maatregelen te nemen.
Hoewel de besmettings- en sterftecijfers dalen en het kabinet voorzichtig de regels versoepelt, is er nog geen zicht op een terugkeer naar het oude normaal. Er is geen zekerheid over hoe lang we elkaar nog op afstand moeten houden en hoe groot de schade aan de economie en de samenleving gaat worden. We zullen keuzes moeten maken over de manier waarop we na COVID-19 verder willen. Dus zullen we deze tijd moeten gebruiken om ons daar goed op voor te bereiden.
In de verpleegtehuizen sterven duizenden ouderen omdat ze te weinig bescherming krijgen van minister De Jonge van Volksgezondheid. Wat doet die minister wel om ouderen te beschermen? Hij geeft 5,4 miljoen euro aan gemeenten tegen mishandeling van ouderen en tegen huiselijk geweld.
Langzaam komt Nederland uit de lockdown. Voorzichtig worden maatregelen verruimd. Diezelfde voorzichtigheid is niet bij iedereen terug te vinden. Winkelstraten vullen zich gestaag, parken lopen vol. Steeds meer mensen lijken klaar te zijn met de beperkingen. Zo ook de vrouw die net is binnengelopen bij de opticien waar ik sta te wachten.
We weten: er komt een extra rekening voor de GGD’en op gemeenten af als gevolg van de coronacrisis. Al dat testen en bron- en contactonderzoek is niet gratis en het was natuurlijk ook niet begroot. Aangezien de gemeenten – verplicht – de 25 GGD’en financieren, is duidelijk waar die rekening komt te liggen. Hoe groot die rekening wordt, is vooralsnog giswerk. Ook gissen is het naar de uiteindelijke bereidheid van de rijksoverheid om bij te dragen in die rekening. Maar laat ons in de tussentijd even stilstaan bij de GGD’en en bij het eersterangswerk dat zij moeten doen voor minder dan een dubbeltje.
Het is tijd voor herbezinning op marktwerking in de publieke sector. Dichtbij de burger vervullen gemeenten een sleutelrol. Zij kunnen veel leren van voorbeelden uit het buitenland waar publieke taken weer in overheidshanden worden genomen.
Iemand moet ooit de vraag stellen: wat zou er gebeurd zijn als niet het rijk maar de provincies of de GGD-regio’s corona hadden bestreden? Ik denk dat er dan veel minder coronadoden en intensivecarepatiënten zouden zijn geweest. Minder schade voor de economie, en minder tekorten voor het rijk en de gemeenten. Ik zal dat uitleggen.
Coronaveerkracht. Complete bevolkingsstammen hebben zich georganiseerd, orde op zaken in de buurt gesteld en nieuwe leefregels opgesteld. Trouw werden de door de overheid opgelegde eisen opgevolgd. Scheuren komen in de centrale crisisaanpak. De gezondheidsmanie raakt in het slop. Op straat worden de anderhalvemeterkwekkers vreemder aangekeken. Mensen hebben het even gehad met nog langer binnen blijven.
We willen ze niet maar we krijgen ze toch: eurobonds. Dat zijn gezamenlijke schulden van alle landen die de euro hebben. Landen met weinig schuld staan zo garant voor de hoge schuld van andere landen.
Mens en maatschappij worden geplaatst voor morele dilemma’s die decennialang irrelevant zijn geweest, en nu acuut zichtbaar worden. Eén van deze ethische problemen betreft de duur en aard van de intelligente lockdown, en de weging van volksgezondheid, economie, onderwijs, en andere maatschappelijke effecten.
