'We weten weinig over functioneren mediafondsen'

‘Het Leids mediafonds heeft furore gemaakt.’ Hoogleraar Jaap de Jong van de Universiteit Leiden beoordeelde met zijn collega Willem Koetsenruijter de productie van het mediafonds – waarbij ze er ook achterkwamen dat dergelijke onderzoeken nauwelijks gebeuren. Het fonds in Leiden staat onder druk, maar dit soort fondsen zijn volgens de hoogleraar Journalistiek en Nieuwe Media een goede manier om lokale media te steunen, ook in tijden van crisis. ‘Op gezwabber van de politiek zitten ze niet te wachten.’

Is de conclusie van het onderzoeksrapport dat de kwantiteit van de productie goed is, maar de kwaliteit minder?

‘De kwaliteit was tamelijk goed, maar er waren wel wat opmerkingen over. Bij enkele producties was de insteek bijvoorbeeld te institutioneel, dus de bestuurlijke agenda bepaalde te veel de journalistieke. Los van of het bestuur ermee bezig is, kun je ook zeggen: dit leeft in de stad of in een gemeenschap, dus dat is belangrijk. Wat meer de eigen agenda volgen.’

Jullie doen drie aanbevelingen: om meer werk te maken van de impact van projecten, om meer uniformiteit in de projectvaluaties te creëren en om het bestuur van het fond robuuster te maken met bijvoorbeeld vacatiegeld. Het college gaat mee in die twee eerste punten, maar niet in dat laatste.

‘Ja. Uiteindelijk gaat de raad erover, maar ik kan me zo voorstellen dat die ook zo gaat besluiten. Ik denk dat Leiden boft met dit fondsbestuur – het zijn capabele mensen die hun werk consciëntieus hebben gedaan. Het is een lerende organisatie. Onze zorg is: houd je dat vol? Het fonds is een gewaardeerd lid, een hoogleraar, kwijtgeraakt omdat die het te arbeidsintensief vond. Toen realiseerde ik me dat je bestuursleden misschien vacatiegelden moet geven. Iets dat uitdrukt dat ze zo hard werken.’

Gebeuren dit soort evaluaties van mediafondsen vaak?

‘Nee, en je kunt begrijpen waarom, want als je het goed wilt doen dan kost het een paar professionele onderzoekers. Deze ronde hebben wij bijna gratis gedaan: voor het bedrag dat we kregen hebben we een student-assistent kunnen aanstellen. Ik was als wetenschapper benieuwd naar hoe zo’n fonds werkt. De trend is dat er meer van dit soort fondsen komen, maar die worden nauwelijks geëvalueerd. We hebben niet één evaluatie kunnen vinden. Je weet eigenlijk te weinig over het functioneren.

‘Een fonds is een heel waardevol, maar ook curieus instrument om gemeenschapsgeld te verdelen. Dat verdelen is moeilijk. Publieke media worden gefinancierd, maar er zijn ook commerciële. Spek je die ook? Doe je het niet, dan maak je het hen moeilijker door hen concurrentie wel te subsidiëren.

‘Zuid-Holland, bijvoorbeeld, doet het anders. Die hebben een potje van drie ton voor de hele provincie beschikbaar gesteld. Maar Zuid-Holland is de grootste provincie qua inwoners, dus dat betekent bij een evenredige verdeling dat iedereen bijna niets krijgt. Daar hebben we niets aan. Een fonds, met onafhankelijke mensen die kennis hebben van het medialandschap, kan de aanvragen op kwaliteit en urgentie beoordelen. Kwaliteit betekent dan ook dat er vertrouwen is dat inwoners er iets aan hebben. En een fonds blijft weg van de politiek. Journalistiek heeft er helemaal niets aan als de wethouder, die kritisch bejegend kan worden, zijn zegen moet geven. Van tevoren was er grote discussie over de onafhankelijkheid, maar uit het onderzoek bleek dat niemand over dit fondsbestuur  twijfels uitte over de onafhankelijkheid.’

Wat vindt u van de steun voor lokale media tijdens deze coronacrisis?

‘Ik denk dat de minister er goed aan heeft gedaan om in crisistijd een crisisoplossing te bieden. Hij heeft gewoon geld dat bestemd was voor volgend jaar, nu ingezet. Het lastige is dat het vooral terechtkwam bij huis-aan-huisbladen en die staan er als grote groep niet goed op. Veel uitgevers hebben niet geïnvesteerd in kwaliteit, maar in het vullen van pagina’s. Sommigen zeggen: laat ze failliet gaan, ze hebben het er zelf naar gemaakt. Maar als dat te snel gaat dan raken ouderen verstoken van lokaal nieuws. Er zijn wethouders die zeggen: dat is mij te cru.’

‘Het is wel echt spannend wat Leiden met het fonds gaat doen. Alle budgetten worden kritisch bekeken en de gemeente heeft het fonds onbegrijpelijk vroeg, al voor de crisis, van 2,5 ton naar 2 ton bijgesteld en voor volgend jaar is 1 ton beschikbaar. Wat mij betreft is dat gênant. Het medialandschap voor een gemeente die zichzelf ziet als kennisstad moet gewoon beter zijn.

‘Mij is ooit gevraagd om onderzoek te doen naar het Leids medialandschap en een belangrijke conclusie was: bedrijf geen symboolpolitiek. Dan lijkt het te opportunistisch. Het Leids mediafonds heeft furore gemaakt en andere gemeenten nemen het als voorbeeld. Als Leiden nu stopt dan zou ik dat opportunistisch vinden. Op dat soort gezwabber zitten de media niet te wachten. Dat zou de lelijke kant van politiek zijn.’