VWS maakt er financieel een behoorlijk potje van

De Algemene Rekenkamer constateert in haar verantwoordingsonderzoek naar de rijksrekening 2020 ernstige tekortkomingen bij vooral het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Van ruim 9 miljard euro is niet duidelijk of het rechtmatig is uitgegeven.

Het rijk gaf vorig jaar 29 miljard euro uit om de virusuitbraak te bestrijden en de economische gevolgen ervan in te dammen. Die stroom extra uitgaven heeft volgens de Algemene Rekenkamer met name het beheer van de rijksfinanciën onder druk gezet.

Verbeterplan

Het financieel beheer bij VWS schoot zelfs dermate ernstig tekort, dat de Algemene Rekenkamer zich genoodzaakt voelde officieel bezwaar te maken tegen de gang van zaken op het ministerie en om een verbeterplan te vragen. Dat heeft minister De Jonge intussen weliswaar laten opstellen, maar toch beoordeelt de Rekenkamer het tekortschietende financieel beheer als ‘een ernstige onvolkomenheid.’ Wel is na de opstelling van het verbeterplan begin deze maand het bezwaar opgeheven.

Zorgbonus

Wat was het geval op het ministerie? Bij zowel de uitgaven als de verplichtingen is de tolerantiegrens van maximaal 1 procent fouten en onzekerheden inzake de rechtmatigheid overschreden. Dat is volgens de onderzoekers sinds de kredietcrisis van 2008 niet meer voorgekomen. Van bijna 2,5 procent van de verplichtingen (uitgaven in de toekomst, waarvoor een juridische verplichting is aangegaan) staat de rechtmatigheid niet vast. Daarmee is een bedrag van ruim 9,1 miljard euro gemoeid. Twee derde daarvan hangt samen met de bestrijding van de coronacrisis. Daarnaast is van 1,52 procent van de uitgaven, 4,3 miljard euro, de rechtmatigheid in het geding. Ruim de helft daarvan houdt ook verband met de strijd tegen het virus. Concreet gaat het onder meer om de zorgbonus en de aanschaf van testmaterialen, beschermingsmiddelen en beademingsapparatuur.

Laat in actie

De problemen waren volgens de Algemene Rekenkamer al in september 2020 bekend, maar de minister van VWS kwam pas begin dit jaar in actie om greep te krijgen op de uitgaven in 2020 en die in de jaarrekening te kunnen verwerken. Dat kon niet meer voorkomen dat er in de verantwoording forse fouten en onzekerheden optraden over de rechtmatige besteding van gelden en de betrouwbaarheid van de uitgaven. Zo ontbreken bijvoorbeeld ontvangstbewijzen voor rechtstreekse leveringen van goederen als beademingsapparatuur aan zorginstellingen. Evenmin is duidelijk of de aantallen afgenomen coronatesten op facturen die de minister van VWS betaalde,  klopten.

Schending budgetrecht

Als belangrijke oorzaak van onrechtmatigheden noemt de Algemene Rekenkamer het feit dat het parlement meer dan eens vooraf niet werd geïnformeerd over de extra uitgaven. Tweede en Eerste Kamer werden daardoor voor voldongen feiten gesteld. Niet alleen overigens door VWS, maar ook door de ministers van Economische Zaken, Landbouw en Binnenlandse Zaken.

Wettelijk is vastgelegd dat nieuw beleid pas na instemming van de Tweede en Eerste Kamer mag worden uitgevoerd. ‘Afwijken van deze regel mag alleen als ingrijpen geen uitstel duldt en de minister de Tweede en Eerste Kamer daarover vooraf informeert. Dat geeft beide Kamers de kans zich desgewenst uit te spreken over de voornemens. Geeft de minister die mogelijkheid niet, dan schendt hij het budgetrecht van het parlement’, aldus de Algemene Rekenkamer. ‘Daarmee is de hoeksteen van het democratisch bestel in het geding.’