Tekort gemeenten minstens 1 miljard euro

Elk jaar kunnen gemeenten moeilijker aan hun financiële verplichtingen voldoen en dat zal door de coronacrisis alleen maar verslechteren. Dat concludeert BDO Accountants & Adviseurs in de nieuwe benchmark Nederlandse gemeenten. Meer dan tweehonderd gemeenten staan rood, de tekorten in het sociaal domein wegen zwaar en er zijn grote regionale verschillen. Kleine gemeenten zijn opvallend robuust.

Schijn bedriegt

Het lijkt gemiddeld gezien alsof gemeenten er financieel goed voor staan, omdat het verlies in 2018 ‘slechts’ 130 miljoen euro bedroeg, maar schijn bedriegt. Uit de analyse van BDO blijkt dat het verwachte tekort van alle gemeenten in 2020 circa 1 miljard euro is. Dat is nog gebaseerd op gegevens van vóór de uitbraak van de crisis, die zorgt voor hogere kosten en lagere inkomsten. ‘De financiële situatie zal dus alleen maar verder verslechteren’, schrijft BDO.

Grootste kostenpost

De grootste kostenpost blijft het sociaal domein. De totale uitgaven stegen van 24,2 miljard euro in 2017 naar 24,9 miljard in 2018. In dat laatste jaar besloegen de uitgaven in het sociaal domein 39 procent van de gemeentelijke middelen en in 2020 zal dit naar verwachting 42 procent worden. In sommige provincies legt het sociaal domein beslag op bijna de helft van de middelen.

Financiële veenbrand

De solvabiliteit, de mate waarin een organisatie kan omgaan met financiële tegenslagen, is nog stabiel, maar volgens BDO is er een ‘forse daling’ in aantocht. Van 2009 tot 2018 liep de solvabiliteit terug van 42 naar iets meer dan 35 procent en de prognose is dat die dit jaar zal dalen naar 31 procent (en in 2023 zelfs naar 25 procent). ‘Deze daling lijkt een direct gevolg te zijn van de invoering van het sociaal domein en toenemende kosten hiervan die een financiële veenbrand veroorzaken.’

Complexere problematiek

‘Opvallend is dat kleine gemeenten over de gehele linie een betere solvabiliteit hebben dan grote’, schrijft BDO. ‘Een mogelijke verklaring is dat grote gemeenten vaak te maken hebben met complexere problematiek en meer regionale voorzieningen dan kleine gemeenten.’

Uit balans

De verschillen tussen gemeenten zijn ‘behoorlijk uit balans’. Ruim 200 gemeenten sloten 2018 af met een tekort van 948 miljoen euro, maar 42 procent van de gemeenten laat een gezamenlijk positief saldo zien van 818 miljoen euro. Provincies in buitengebieden hebben het vaker moeilijk: Drenthe, Limburg en Groningen hebben verhoudingsgewijs de hoogste tekorten. BDO adviseert een herijking van de manier waarop gemeenten worden gefinancierd. Recent is een herijking van het gemeentefonds uitgesteld omdat de herverdeling te nadelig zou uitpakken voor plattelandsgemeenten.

Weerstand kleine gemeenten

Bijna negen op de tien gemeenten denkt echter de klappen te kunnen opvangen: in de begrotingen geeft 88 procent van gemeenten aan aanzienlijk meer buffers te hebben dan de risico’s die ze lopen. Opvallend is volgens BDO dat hoe kleiner de gemeente is, hoe positiever het oordeel is over de weerstandsratio. ‘Dit staat haaks op het beeld dat kleine gemeenten financieel en organisatorisch vaak kwetsbaarder zijn dan grote gemeenten.’