‘Te weinig oog voor meerwaarde van reclassering’

Bij de terugkeer van ex-gedetineerden in de samenleving wordt te veel naar taakstelling, effectiviteit en kosten gekeken. Maatschappelijke baten van de reclassering raken daardoor ten onrechte uit beeld.

Daarvoor waarschuwen onderzoeker Michel Linnenbank en lector Attila Németh van Hogeschool Saxion in een essay in Binnenlands Bestuur.

Maatwerk

Na een detentieperiode is het belangrijk dat een ex-gedetineerde op een goede manier kan re-integreren in de samenleving. Om daarvoor te zorgen is er een bestuursakkoord opgesteld tussen het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. In dat akkoord worden enkele basisvoorwaarden voor een goede re-integratie genoemd.

De nazorgtaak voor ex-gedetineerden wordt per gemeente anders ingevuld.
De gemeenten met een groot aantal (ex-)gedetineerden hebben vaak een Gemeentelijke Coördinator Nazorg die zorg draagt voor het re-integratietraject. De gemeenten waar doorgaans weinig tot geen (ex-)gedetineerden zijn, kiezen vaak voor maatwerk. ‘Daarbij’, zo valt de auteurs op, ‘wordt vooral gekeken naar de formele taakstelling en niet zozeer naar hoe het re-integratietraject zo kan worden ingericht dat het zoveel mogelijk maatschappelijke waarde kan opleveren voor de samenleving.’

Beperkte blik

Hoewel er aandacht is voor de verschillende leefgebieden in de Handreiking Bestuurlijke Nazorg Ex-gedetineerden wordt dat volgens hen maar met een beperkte blik gedaan. ‘De rol van de reclassering is alleen vanuit een justitieel kader ingericht. Er is in de handreiking weinig aandacht voor de expertise die de reclassering heeft op de verschillende leefgebieden en hoe zij kunnen helpen in het voorkomen van strafbaar gedrag, zowel in formeel als informeel kader. De noodzaak om verder te kijken dan de formele taakstelling zien we ook terug in projecten als Koers en kansen én Reclasseren in de buurt. Grof gezegd hebben al deze typen projecten als doel om strafbaar gedrag verder te voorkomen. Vaak wordt daarbij gesproken over de noodzaak van samenwerken. We zien echter ook dat die samenwerking niet zonder meer succesvol is. Het is in de praktijk vaak nog best lastig om verder te kijken dan het eigen organisatiebelang.’

Conflicterende belangen

Gemeenten moeten het uiteraard doen met beperkte middelen en moeten een afweging maken waaraan ze die toewijzen. Zo kan het belang van een goede re-integratie conflicteren met andere gemeentelijke belangen. ‘Dat kan zorgen voor een spanningsveld tussen de gemeente en de samenwerkende partijen. Dat geldt natuurlijk ook voor de andere organisaties die zijn betrokken bij het re-integratietraject van een ex-gedetineerde. Zij kunnen vanuit hun organisatiebelang of andere belangen andere keuzes maken waardoor de samenwerking onder druk komt te staan’, schrijven ze. ‘Als er keuzes moeten worden gemaakt door de betrokken organisaties, worden die vaak niet gemaakt op basis van het zoeken naar een zo groot mogelijke meerwaarde van de samenwerking, maar op basis van de eigen organisatiebelangen. Dat heeft als mogelijk gevolg dat de mogelijke meerwaarde van een samenwerking snel verdwijnt.’

Kosten voorkomen

Om zoveel mogelijk maatschappelijke meerwaarde te creëren zullen gemeenten volgens Linnenbank en Németh verder moeten kijken dan de formele taak bij de re-integratie van een ex-gedetineerde. Onderzoek naar de maatschappelijke waarde van reclasseringsorganisaties laat bijvoorbeeld zien dat de jaarlijkse vermeden veiligheidszorgkosten van meer dan 300 miljoen euro de kosten van de reclassering met 239 miljoen al lijken te overtreffen. ‘Daarbij gaat het erom dat door de inzet van de reclassering er strafbaar gedrag in de toekomst wordt vermeden, waardoor kosten voor preventie, opsporing, vervolging, berechting, tenuitvoerlegging, ondersteuning van verdachten/daders en ondersteuning van slachtoffers worden voorkomen.’
Een ander financieel voordeel voor gemeenten is, dat als mensen weer aan het werk komen dat direct gevolgen heeft ten aanzien van de uitvoeringskosten van uitkeringen. ‘Iemand wordt een bron van inkomsten voor een gemeente in plaats van een bron van uitgaven.’

Leefgebieden

Door meer aandacht te schenken aan de leefgebieden van ex-gedetineerden gericht op het voorkomen van strafbaar gedrag zien Linnenbank en Németh een grote maatschappelijke waarde ontstaan. ‘Dat legitimeert dat er vanuit de gemeente meer aandacht is voor het terugdringen van strafbaar gedrag’, vinden zij. ‘Als gemeenten de expertise van de reclassering volop benutten kan er meer maatschappelijke waarde worden gecreëerd voor de samenleving en kunnen daarbinnen meer beleidsdoelen van een gemeente worden gehaald.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 19 van deze week