Ruim baan voor belastingsheffing door gemeenten

Zodra de decentralisaties werk, zorg en jeugd op het bordje van gemeenten liggen, moeten zij ruimte krijgen om meer eigen belastingen te heffen. De rijksbelastingen moeten dan wel omlaag. Hiervoor pleit de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in een vandaag uitgebracht advies.

Scherpere afwegingen

Met de decentralisaties van taken neemt het gewicht van het lokale bestuur toe, stelt de Raad. Daarom moeten ook de belastingen worden gedecentraliseerd. Via een grotere eigen belastingheffing krijgen gemeenten meer mogelijkheden om tegemoet te komen aan de wensen van hun inwoners. Met de gelijktijdige verlaging van de rijksbelastingen, leidt dit in de ogen van de Raad per saldo tot een verlaging van de totale belastingdruk, omdat gemeenten scherpere afwegingen maken tussen 'nut en offer'.

Decentralisatiebrief

De Rfv reageert hiermee op de decentralisatiebrief van minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA). In die brief heeft Plasterk, als coördinerend bewindspersoon decentralisaties van het sociaal domein, geschetst op welke wijze er een meer samenhangende aanpak kan komen tussen de decentralisaties werk (Participatiewet), zorg (Awbz) en jeugdzorg.

Ingrijpende gevolgen

De Raad stelt vast dat de decentralisaties ingrijpende gevolgen hebben voor gemeenten en burgers. Niet alleen financieel, maar vooral ook voor de aanspraken die burgers kunnen maken op zorg. Met de decentralisaties jeugdzorg (ca. 3,0 miljard), AWBZ-zorg (ca. 9,4 miljard) en participatiebudget (ca. 3,2 miljard) is in totaal een budget van ruim 15,6 miljard euro gemoeid. Tegelijkertijd is een bezuiniging van 6 miljard euro ingeboekt.

Inkomsten onder druk

‘Alles bij elkaar gaat het om een operatie in een korte periode die qua omvang zijn weerga niet kent, en die de bestuurlijke en financiële verhoudingen de komende periode ingrijpend zullen veranderen’, aldus het Rfv. En dat ‘in een periode waarbij de gemeentelijke inkomsten (gemeentefonds, grondexploitatie, en specifieke uitkeringen) onder druk staan en de uitgaven als gevolg van de economische omstandigheden verder dreigen op te lopen (bijstand, schuldhulpverlening, zorg e.d.).’

Spanning tussen Rijk en gemeenten

De Rfv wijst tevens op een paradigmashift: de burger moet in de eerste plaats zelfredzaam worden. Aanspraak op rechten vervalt en voorzieningen kunnen zomaar 'op' raken. Als burgers met de nieuwe situatie geconfronteerd worden, kan spanning ontstaan tussen Rijk en gemeenten, stelt de Raad. In dat licht pleit Rfv voor voldoende beleidsvrijheid voor gemeenten. Als gemeenten (financieel) in de knel komen, moet er een kleine financiële reserve zijn om hen in bijzondere gevallen tegemoet te komen.

Meerjarig onderzoek effecten

De grote decentralisaties brengen veel onzekerheden en risico's met zich mee, stelt ook de Rfv. De effecten zijn niet goed vooraf in te schatten, maar kunnen wel via onderzoek worden gevolgd. Risico's en onzekerheden en de wisselwerking tussen de verschillende maatregelen moeten gedurende meerdere jaren in kaart worden gebracht, vindt de Raad. Daarmee moet snel worden gestart.

Uitvoeringsrisico's

Onder druk van de Tweede Kamer heeft minister Plasterk onlangs toegezegd een onafhankelijk onderzoek te laten doen naar de financiële risico’s en uitvoeringsrisico’s van de decentralisaties. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft daar van begin af aan op aangedrongen. Het onderzoek kan wat de Kamer betreft door het Centraal Planbureau (CPB) en/of het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) worden uitgevoerd. Plasterk moet op korte termijn aan de Kamer laten weten hoe hij het onderzoek laat uitvoeren.