Rotterdam heeft grondexploitatie nog niet op orde

De gemeente Rotterdam moest in 2011 een direct verlies nemen op haar grondexploitaties van 195 miljoen euro. Ondanks deze grote tegenvaller zijn risicomanagement en informatievoorziening rond de grondexploitaties nu nog onvoldoende op orde. 

Verliezen als inkomsten geboekt
Verder loopt de gemeente het risico onvoldoende geld opzij te hebben gezet om toekomstige financiële tegenvallers in de grondexploitaties op te kunnen vangen. Dat blijkt uit het rapport 'Grond voor exploitatie. Onderzoek naar grondexploitatie in tijden van crisis.' van de Rekenkamer Rotterdam dat vrijdag aan de gemeenteraad wordt aangeboden. De rekenkamer constateert dat zowel college als raad niet de noodzakelijke informatie krijgen om tot afgewogen besluiten over gemeentelijke grondexploitaties te komen. Problematisch is dat het beeld van de financiële stand van zaken in de grondexploitaties wordt vertroebeld doordat in het verleden genomen verliezen als inkomsten in de grondexploitaties zijn geboekt.

Resultaat lijkt rooskleuriger dan het in werkelijkheid is
De gemeente Rotterdam dekte geraamde verliezen namelijk af met verliesnemingen die in de grondexploitatie als “resultaat” werden geboekt. Op die manier worden de verliesnemingen als inkomsten geboekt in de grondexploitaties. Tot eind 2011 heeft de gemeente 640 miljoen aan verliesnemingen als baten geboekt. Het financiële resultaat lijkt daardoor rooskleuriger dan het in werkelijkheid is. Tegenover de verliesnemingen staan winstnemingen van 183,6 miljoen. Per saldo blijft dus 452,4 miljoen aan verliesnemingen over.

Prikkel verliezen af te wenden neemt af
Doordat de verliesnemingen als resultaat zijn geboekt is de netto contante waarde van de grondexploitaties eind 2011 120,6 miljoen. Die netto contante waarde geeft geen goed beeld van het werkelijke financiële resultaat van de plannen, schrijft de Rekenkamer. De netto contante waarde kan bijvoorbeeld 1 miljoen euro voordelig zijn, terwijl al 10 miljoen verlies is genomen. De boekwaarde was eind 2011 146,5 miljoen voordelig. Wanneer verliesnemingen niet als resultaat waren geboekt, zou de boekwaarde 305,9 miljoen nadelig zijn. Door deze werkwijze neemt de prikkel om het financiële resultaat te verbeteren af. Het saldo lijkt immers neutraal of positief waardoor het projectteam onvoldoende wordt aangemoedigd maatregelen te nemen om verwachte verliezen zoveel mogelijk af te wenden.

Gemeente ging uit van te optimistisch scenario
Tekortkomingen in het risicomanagement leiden er volgens de Rekenkamer toe dat het college niet in staat is alle risico’s tijdig te onderkennen. De gemeente is verder van een te optimistisch scenario uitgegaan bij het berekenen van de financiële reserve die nodig is om eventuele toekomstige tegenvallers in de grondexploitaties op te vangen.

Uitgaven overstijgen inkomsten

Omdat de economische crisis voortduurt, kunnen toekomstige tegenvallers niet worden uitgesloten, stelt de Rekenkamer. Ondanks de maatregelen die het college in reactie op de crisis nam, is nog geen sprake van een goede balans tussen de vraag naar kantoren en woningen en het aanbod in de grondexploitaties. Een ander probleem is dat inkomsten in grondexploitaties sterk zijn teruggelopen, maar de gemeentelijke uitgaven aan de grondexploitaties deze nog steeds overstijgen.

Raad kreeg ook te weinig informatie

Uit het onderzoek blijkt verder dat de gemeenteraad zijn kaderstellende en controlerende rol rond de grondexploitaties de afgelopen jaren onvoldoende heeft kunnen invullen. Oorzaken hiervan zijn dat een actueel grondbeleid ontbreekt en de raad zich op basis van de ontvangen informatie geen integraal beeld kon vormen van het gevoerde grondbeleid en de daaraan gerelateerde risico’s. Een grotere betrokkenheid van de raad bij de besluitvorming over de grondexploitaties is gezien de omvang van de financiele risico's gewenst. 

Aanbevelingen voor verbetering

Het Rotterdamse college heeft inmiddels een verbeterplan opgesteld om de sturing, beheersing, het toezicht en de verantwoording rond de grondexploitaties te verbeteren. Om te zorgen dat het college in de toekomst beter invulling geeft aan haar bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de grondexploitaties, heeft de rekenkamer diverse aanbevelingen gedaan tot verbetering van de informatievoorziening en het risicomanagement rond de grondexploitaties en om de raad zijn controlerende rol beter te kunnen laten invullen.

Reactie college
Het college verwelkomt in een reactie op het rapport de aanbevelingen om de transparantie te verhogen en de kwaliteit van de besluitvorming te verbeteren. Daarentegen bestrijdt het college pertinent dat zij niet over de benodigde informatie beschikte om de juiste besluiten te nemen. Volgens het college vragen de veranderde omstandigheden en de keuze een transitie te maken van project-, naar portefeuillesturing niet om een grotere betrokkenheid van de raad bij de besluitvorming, maar om een andere betrokkenheid.

Alle problemen voorkomen onmogelijk
Over de 640 miljoen aan verliesnemingen vermeldt het college dat deze over een periode van 30 jaar gaan en het beeld onvolledig is, omdat gesloten plannen niet zijn meegenomen. Dat het college uitging van een te optimistisch scenario vindt het bestuur subjectief en een constatering met "de kennis van nu". Het college zegt bezig te zijn het risicomanagement te optimaliseren, maar wijst erop dat alle problemen voorkomen onmogelijk is.