Rijk compenseert coronakosten gemeenten voldoende

Bijna alle gemeenten zijn tevreden met de compensatie voor de coronakosten die zij van het rijk hebben gekregen voor 2020. Tot nu toe pakken de negatieve effecten minder slecht uit dan gevreesd, maar gemeenten houden wel rekening met een na-ijleffect: extra kosten in het sociaal domein en leegstand in stadscentra.

Dat blijkt uit een onderzoek van AEF in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Soms is er blijkens het onderzoek een (klein) tekort op een specifiek effect, maar dat wordt vaak tenietgedaan door een overschot bij andere effecten. Ook zijn er enkele gemeenten die aangeven te weinig compensatie te hebben ontvangen, maar dat gaat volgens de onderzoekers vaak om de afrekening die nog moet plaatsvinden op de derving van inkomsten uit bijvoorbeeld precario, parkeren en toeristenbelasting. Benadrukt wordt dat het gaat om een eerste beeld, omdat de jaarcijfers nog niet definitief zijn.

Grote klappen
Sommige effecten blijken minder heftig dan vooraf gevreesd. Zo blijft de werkloosheid naar verwachting ook in het tweede kwartaal van dit jaar relatief laag. Daardoor blijven de grote klappen in het sociaal domein, welzijn en inkomensregelingen en participatie de grote klappen uit, althans voorlopig. Ook lijken de inkomsten van parkeren en toeristenbelasting nog redelijk door te lopen. Er zijn volgens de onderzoekers echter ook effecten die zijn versterkt en voor meer uitgaven zorgen. ‘Zo stijgen de kosten voor handhaving en afval sterker in het eerste en twee kwartaal. Dit geldt ook voor de bijdrage aan de SW-bedrijven, waar de omzet uit productie en detachering flink daalt.’

1 miljard
Het onderzoeksbureau schat in dat gemeenten in de eerste helft van dit jaar tussen 800 miljoen en 1,1 miljard meer kosten of minder inkomsten hebben die direct zijn gerelateerd aan COVID-19. Die inschatting is gebaseerd op 15 diepte-interviews en een brede uitvraag onder alle gemeenten. De onderzoeksuitkomsten worden meegenomen in de gesprekken tussen het rijk en de gemeenten over de compensatie. Eerder heeft het rijk toegezegd dat de compensatie in ieder geval ook voor de eerste twee kwartalen van 2021 ‘reëel’ is.

Extra kosten thuiswerken
Voor de middellange termijn ziet AEF een drietal ontwikkelingen, waarmee rekening dient te worden gehouden. Nu lijken bijvoorbeeld de extra kosten in het sociale domein door corona lijken nog mee te vallen, maar de verwachting is dat na de acute crisisfase die kosten hoger zullen worden. ‘De grootste effecten in het sociaal domein, zoals een stijging van het aantal uitkeringsgerechtigden, blijven vooralsnog uit. Tegelijkertijd geven gemeenten aan dat deze effecten onvermijdelijk lijken: wanneer de steunregelingen aflopen zal een groter beroep worden gedaan op het sociaal domein en inkomensregelingen van de gemeenten’, aldus de onderzoekers.

Ook economische effecten blijven naar verwachting lang voelbaar, met onder andere leegstand in de stadscentra. Daarnaast zal het blijvend thuiswerken voor de interne bedrijfsvoering kosten met zich meebrengen op de lange termijn.