Raad van State waarschuwt voor verandermoeheid burger

Het kabinet moet zich bij grote nagestreefde veranderingen nadrukkelijk de vraag stellen in hoeverre de burger die aankan. Als deze verandermoe is, is de kans op mislukken groot.

Dat is de strekking van het advies van de Raad van State over de Miljoenennota 2020. Maatschappelijke fragmentatie, zo betoogt het adviesorgaan, kan er toe leiden dat acceptatie van en het creëren van draagvlak voor wetgeving moeilijker worden. Gewezen wordt met name op belastinghervormingen. ‘Daarbij lijken in toenemende mate de grenzen bereikt te zijn waar het gaat om veranderingen in bestaande en het ontwikkelen van nieuwe regelingen.’

Matigen ambities
Fundamentele aanpassingen zijn volgens de Raad van State niet uit te voeren als de betrokken burgers, ondernemers en uitvoeringspraktijk ‘verandermoe’ zijn en niet in staat zijn om aanpassingen te verwerken. Bij de voorbereiding van dergelijke structuuraanpassingen moet daarom rekening worden gehouden met een aantal randvoorwaarden.

Soms kan dat betekenen dat de ambities moeten worden gematigd, maar ook dat rekening wordt gehouden met de praktische mogelijkheden en onmogelijkheden van uitvoeringsinstanties en burgers. Recente voorbeelden van problemen in de uitvoering bij de Belastingdienst, DUO, SVB en UWV geven volgens de Raad van State ‘aanleiding tot bescheidenheid.’

Op veel terreinen zijn de ambities niet alleen hoog, vaak lijkt de lat steeds hoger te worden gelegd: niet alleen in omvang (steeds nieuwe wensen) maar ook in kwaliteit. ‘Deze ambities zijn niet altijd realistisch’, aldus de Raad van State. De uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving zo meer prioriteit moeten krijgen.

Rationeel gedrag
Belangrijk is ook dat er bij hervormingen meer oog is voor het burgerperspectief. Voor veel burgers zijn regelingen zo complex dat zij er geen, of geen adequaat, gebruik van maken. ‘Wat wordt gevraagd van de burger dient aan te sluiten bij wat bekend is over het gedrag van mensen en de wijze waarop zij keuzes maken. Effectief beleid moet niet gebaseerd zijn op de aanname van rationeel gedrag’, aldus de Raad.

Als geen acht wordt geslagen op het burgerperspectief heeft dat ook nog een ander risico. ‘Als gevolg van verschillen in het ‘doenvermogen’, wordt het risico op het vergroten van de scheidslijnen in de samenleving versterkt. Zo is bijvoorbeeld digitalisering soms ingevoerd met onvoldoende aandacht voor het doenvermogen van de burgers’, schrijft de Raad. ‘Niet noodzakelijkerwijs lopen scheidslijnen parallel, maar achterstanden op verschillende terreinen zoals arbeid, onderwijs, wonen, armoede en schulden, versterken elkaar.’

Helpende hand
Voor succesvolle en duurzame aanpassingen is daarom voldoende draagvlak onder burgers van groot belang. ‘Voor het zorgen voor van draagvlak is het niet alleen nodig om de noodzaak van een hervorming uit te leggen, maar ook om goed te luisteren naar de problemen waarmee burgers worden geconfronteerd en waar mogelijk opvolging te geven aan hun bezwaren’, aldus de Raad van State. ‘Voorkomen moet worden dat de overheid pas reageert als burgers met problemen en bezwaren komen. Vooraf de helpende hand bieden en laten blijken dat aanpassingen in de praktijk lastig kunnen zijn, kan bijdragen aan draagvlak.’