Noorden verantwoordt zich matig

Onderzoekers ontdekken grote regionale verschillen

Het is een van de opvallendste bevindingen in recent onderzoek van EY over de verantwoording voor het verslagjaar 2016: in de noordelijke provincies heeft minder dan 40 procent van gemeenten een goedkeurend oordeel betreffende de rechtmatigheid ontvangen. Het EY-onderzoek, gehouden in opdracht van Binnenlandse Zaken, wijst uit dat er grote regionale verschillen bestaan in de kwaliteit van de gemeentelijke verantwoording.

Eerder al, in rapportages over 2015, vielen die verschillen op. Dat was aanleiding er nader onderzoek naar te doen. Uit dat onderzoek wordt zichtbaar dat de gemeenten in de zuidelijke provincies Brabant, Limburg, Zeeland en Zuid-Holland meer dan 90 procent goedkeurende controleverklaringen hebben ontvangen betreffende de rechtmatigheid. De gemeenten in Drenthe, Flevoland, Gelderland, Noord-Holland, Overijssel en Utrecht volgen met 70 tot 90 procent. De meest noordelijke provincies Groningen en Friesland blijven daar met nog geen 40 procent dus fors bij achter.

Kleine gemeenten
Volgens de onderzoekers is er in Friesland sprake van een samenloop van omstandigheden: een grote zorgaanbieder – Jeugdwet – waarbij de verantwoording van zorgkosten is voorzien van een controleverklaring van oordeelonthouding, gemeenten die moeite hebben om tijdig en adequate verantwoording/controleverklaring te verkrijgen van de zorgaanbieders – zowel Jeugdwet als Wmo 2015 – en een beperkte mate van samenwerking om dat te versterken.

In Groningen speelt een hoge mate van afhankelijkheid van aanlevering door zorgaanbieders de gemeenten parten. Wat de onderzoekers verder vaststellen, is dat gemeenten die zorgtaken niet hebben gedelegeerd aan een gemeenschappelijke regeling minder vaak een goedkeurende controleverklaring scoren.

Behalve het noorden scoort ook het gebied Amsterdam-Amstelland/Zaanstreek-Waterland onder het gemiddelde. In die regio hebben veel kleine gemeenten niet voldoende zekerheid verkregen voor PGB en zorg in natura (zowel Jeugdwet als Wmo 2015). Wat de onderzoekers daarbij is opgevallen, is dat de grote gemeenten in die regio wél in staat zijn geweest een goedkeurende controleverklaring te verkrijgen.

Over het geheel genomen bevindt het percentage goedkeurende controleverklaringen (rechtmatigheid) zich tussen 75 en 85 procent, ongeacht het aantal inwoners. Dat roept het beeld op dat de omvang van de gemeente geen specifieke invloed heeft op de mogelijkheid om te komen tot een goedkeurende controleverklaring. Maar, zo valt op, de gemeenten met minder dan 10.000 inwoners scoren met 67 procent goedkeurende controleverklaringen beduidend lager. Dat sluit aan bij de constateringen dat met name het noorden en de kleinere gemeenten in de regio Amsterdam-Amstelland, Zaanstreek-Waterland kampen met onvoldoende maatregelen om zekerheid te verkrijgen ten aanzien van zorg in natura’, aldus de onderzoekers.

Preventieve maatregelen door provincie
Als de accountant niet kan komen tot een goedkeurend oordeel bij de jaarrekening van een gemeente, zal in eerste instantie de gemeenteraad zich moeten beraden wat daarvan de consequenties zijn. De raad kan het college van burgemeester en wethouders opdragen maatregelen te treffen om de fouten en onzekerheden te voorkomen of te verminderen. Het niet tijdig indienen van de jaarrekening inclusief controleverklaring kan aanleiding zijn voor het onder preventief toezicht stellen van gemeenten door de provincie voor het komende begrotingsjaar. Het feit dat een gemeente gedurende meerdere jaren geen goedkeurende controleverklaring ontvangt vanwege vergelijkbare redenen is niet eerder reden geweest voor provincies om een gemeente onder preventief toezicht te stellen.

Nu het percentage van de gemeenten met een goedkeurende controleverklaring significant is toegenomen, wordt volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken ook steeds duidelijker dat er afdoende maatregelen te organiseren zijn om wel tot een goedkeurende controleverklaring te komen. Daar waar het afgelopen jaar het ministerie gemeenten verzocht om een verbeterplan op te stellen, zouden provincies een rol kunnen spelen in de begeleiding, aansturing op en monitoring van noodzakelijke verbeteringen die nog resteren of bij een beperkt aantal gemeenten in het bijzonder. Wat het ministerie betreft, gaat het vooral om een verbindende rol.