Nieuwe herverdeling gemeentefonds is ‘mokerslag’

Wethouders uit (forse) nadeelgemeenten hebben geen goed woord over voor het nieuwe voorstel tot herverdeling van het gemeentefonds van minister Ollongren (Binnenlandse Zaken). Deze voelt aan als een mokerslag, stellen de Friese en Groningse gemeenten. Onacceptabel, fulmineert de grootste nadeelgemeente Gennep. De G4 willen een aanvullend onderzoek.

Zwaard van Damocles

Het Limburgse Gennep levert volgens de nieuwe herverdeling twee miljoen euro in. ‘Onacceptabel’, reageert wethouder financiën Janine van Hulsteijn (VVD). De gemeente krijgt nu nog jaarlijks zo’n 27 miljoen euro uit het gemeentefonds; twee miljoen minder is een enorme en niet op te brengen aderlating, aldus een boze wethouder. Procentueel gezien is sprake van een afname van bijna 7,5 procent in 2023. ‘Dit hadden we niet kunnen bevroeden en hangt als een zwaard van Damocles boven ons hoofd.’

 

Uitzonderingsregel

Het irriteert haar mateloos dat het nog een tijd duurt voordat echt duidelijk wordt hoeveel haar gemeente vanaf 2023 moet inleveren. De berekeningen zijn, in tegenstelling tot eerder gemaakte afspraken, op cijfers uit 2017 gebaseerd en niet op die uit 2019. ‘Ik heb geen idee hoe dit straks uitpakt. Op deze manier kun je niet begroten.’ Het is haar daarnaast volkomen onduidelijk op basis waarvan de gemeente zo fors moet inleveren. ‘Dat geld ook voor een aantal andere Zuid-Limburgse gemeenten.’ Samen gaan ze het model induiken en een lobby voorbereiden. Van Hulsteijn gaat pleiten voor een uitzonderingsregel, net zoals Ollongren in februari bij de vele nadeelgemeenten in met name Groningen en Friesland opperde. Die is in dit nieuwe verdeelmodel overigens niet toegepast.

 

Rood kleuren

Hoewel de nadelige gevolgen voor gemeenten in Groningen en Friesland minder groot zijn dan in het voorstel van februari, kleuren de meeste Groningse gemeenten en een aantal Friese gemeenten nog steeds rood. ‘Dit voelt als een mokerslag aan’, aldus Erik Drenth, wethouder financiën (CDA) van Midden-Groningen en voorzitter van de kerngroep Gemeentefonds vanuit Groningen en Friesland. Gemeenten waarbij de inwoners slechte sociaaleconomische kansen hebben, gaan er fors op achteruit. De gemeenten moeten in de toekomst juist meer uit het gemeentefonds krijgen, vinden de Friese en Groningse gemeenten.

 

Straf op herindeling

Ook lijkt er een straf op herindeling in te zitten, stellen zij. Het nieuwe herverdeelmodel laat sterke negatieve effecten zien voor herindelingsgemeenten. De voormalige gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Slochteren en Menterwolde – nu Midden-Groningen – leveren respectievelijk 91, 38 en 98 euro per inwoner in. In totaal 227 euro per inwoner. Het noorden wil hierover tekst en uitleg van de minister en wil weten of er een aparte herindelingsregeling komt.  

 

Onbegrip en onvrede

Hoewel ook de G4 – Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam – er in dit voorstel iets minder op achteruit gaan dan het voorstel van februari, is de onvrede en het onbegrip groot. Er is onvoldoende gekeken naar specifieke grootstedelijke kosten, stellen de G4. ‘De gemaakte keuzes zijn voor ons niet inzichtelijk en niet navolgbaar, maar betekenen wel een forse achteruitgang; in het bijzonder voor Den Haag’, stelt de Haagse wethouder financiën Anne Mulder (VVD), momenteel tevens voorzitter van de G4. Den Haag zou met 130 euro per inwoner veruit het meest inleveren van de G4, maar de fondsbeheerders hebben ervoor gekozen de herverdeeleffecten te maximeren tot 60 euro per inwoner. Dit geldt voort alle nadeel- en alle voordeelgemeenten. De G4 samen gaan er daardoor 150 miljoen euro op achteruit.

 

Grootstedelijke kosten

De vier steden willen aanvullend onderzoek naar grootstedelijke kosten. ‘Het leven is duurder in de steden, dus onze kosten zijn ook hoger. Dat kunnen we niet allemaal afwentelen op onze inwoners. De G4 levert in totaal fors in met dit voorstel, terwijl mij niet helemaal duidelijk is waarom. Er is daarom echt goed onderzoek nodig’, aldus de Rotterdamse wethouder financiën Arjan van Gils (D66).

 

Niet uit te leggen

Al eerder dit jaar bleek dat in het nieuwe verdeelmodel onvoldoende rekening was gehouden met de extra uitgaven voor grote gemeenten. Dat kwam naar voren in het onderzoek van Panteia dat in opdracht van de G4 is uitgevoerd. De uitkomsten van het door de G4 geëiste vervolgonderzoek naar grootstedelijke kosten zijn voor de G4 voorwaardelijk voor het verdeelmodel. ‘Wij kunnen onze inwoners zo niet uitleggen waarom we straks moeten bezuinigen of minder kunnen investeren. Er moet een gedegen onderzoek komen.’

 

Forse bezuinigingen

Ook Gennep en de Friese en Groningse gemeenten waarschuwen voor forse bezuinigingen als de nu voorgestelde verdeling blijft staan. ‘Dit gaat onder meer ten koste van de kwaliteit van voorzieningen en het onderhoud. Over de hele linie zullen we fors moeten kaasschaven’, aldus Van Hulsteijn. De Friese en Groningse gemeenten stellen dat de bezuinigingen die de gemeenten als gevolg van de herverdeling moeten doorvoeren, ten koste zullen gaan van dorps- en buurthuizen, sportclubs en zwembaden, bibliotheken en muziekscholen en investeringen en onderhoud aan (vaar) wegen en openbaar groen. Ook zullen de gemeenten niet meer kunnen bijdragen aan de ambities van het rijk op onder meer het gebied van woningbouw, de energietransitie en het wegwerken van de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg.

 

Beraden op vervolg

Het Noorden gaat een analyse van de nieuwe resultaten maken. ‘Naar aanleiding daarvan beraden wij ons op het vervolg. Het kan toch niet zo zijn dat Groningse en Friese gemeenten die het financieel al moeilijk hebben het nog moeilijker krijgen’, aldus Leo Pieter Stoel, burgemeester van Ameland en voorzitter van het Friese portefeuillehoudersoverleg financiën.

 

De fondsbeheerders hebben ervoor gekozen de herverdeeleffecten te maximeren tot 60 euro per inwoner. Dat is niet in onderstaande tabel opgenomen.

 

 

De fondsbeheerders hebben ervoor gekozen de herverdeeleffecten te maximeren tot 60 euro per inwoner. Dat is niet in de tabel opgenomen.