Maximering herverdeeleffect gemeentefonds tot 2027

Voor- en nadeeleffecten van de nieuwe herverdeling van het gemeentefonds per 2023 worden gemaximeerd op 60 euro per inwoner. Die maximering geldt tot 2027. Het vaste bedrag per gemeente gaat bij de nieuwe herverdeling voor alle gemeenten omhoog. Aan dat vaste bedrag wordt, specifiek voor herindelingsgemeenten, mogelijk vanaf 2023 via de herindelingsmaatstaf gesleuteld.

Penibel

De fondsbeheerders hebben vanwege de penibele financiële situatie van gemeenten besloten tot die maximering van 60 euro. Uitschieters naar beneden en naar boven worden daardoor gedempt. Voor bijvoorbeeld Den Haag en Zuidhorn betekent dit dat zij vanaf 2023 respectievelijk geen 130 en 100 euro per inwoner moeten inleveren, maar 60 euro. Voor forse voordeelgemeenten geldt dit principe ook. Vlieland en de stad Groningen gaan er respectievelijk geen 459 en 131 euro per inwoner op vooruit, zoals het herverdeeleffect eigenlijk uitpakt, maar eveneens 60 euro. De verhoging dan wel verlaging wordt bovendien gefaseerd, in stapjes van 15 euro per jaar, ingevoerd.

 

Opvallende effecten

Na invoering van het nieuwe verdeelmodel – Binnenlandse Zaken hoopt en rekent nog steeds op 2023, maar het nieuwe kabinet beslist – houden de fondsbeheerders de kostenontwikkeling van gemeenten en de invloed daarvan op de verdeling nauwlettend in de gaten. Als er opvallende effecten optreden, nemen de fondsbeheerders een besluit of en welke aanpassingen er per 2027 moeten worden doorgevoerd, zoals een eventueel ander ingroeipad.

 

Perverse prikkel

In het nieuwe verdeelmodel wordt het vaste bedrag voor gemeenten verhoogd van zo’n 250.000 euro naar circa 900.000 euro. Gemeenten die herindelen verliezen, net zoals nu, die vaste bedragen op een na (de nieuwe gemeente). Dit kan een perverse prikkel voor gemeenten zijn om niet te fuseren. Voor gemeenten die na 2023 gaan herindelen, wordt daarom overwogen de herindelingsmaatstaf aan te passen. Concrete plannen daartoe zijn er nog niet. Als dat gebeurt, gaat het om tijdelijk geld.

 

Maatstaven geschrapt

Aan het zogeheten klassieke deel is sinds februari, toen het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) met zijn eerste voorstel tot herverdeling kwam, niet veel gesleuteld. De grootste veranderingen in het model zijn doorgevoerd in het sociaal domein. Binnen het sociaal domein is vooral veel aangepast binnen de clusters Wmo en Jeugd. Het Wmo-cluster is verkleind. Gemeenten gaven in 2017 veel minder uit aan onder meer aan hulpmiddelen en woningaanpassingen dan waar in het huidige verdeelmodel van wordt uitgegaan. In het nieuwe model is een aantal maatstaven geschrapt, zoals medicijngebruik, en vervangen door opleidingsniveau en huishoudens met een laag inkomen.

 

Aanzuigende werking

De kostenderving van gemeenten vanwege de invoering van het Wmo-abonnementstarief is wel in het nieuwe model meegenomen, maar de aanzuigende werking die daarvan het gevolg was, niet. Met het aantal 75-plussers in een gemeente wordt wel rekening gehouden. Neemt de vergrijzing toe, dan beweegt de verdeling mee, zo lichtte een ambtenaar van het ministerie van BZK donderdag toe, tijdens een digitale informatiebijeenkomst over de herijking van het gemeentefonds voor gemeenten.

 

Intensieve zorg

Bij de jeugdzorg is gebleken dat huishoudens met lage inkomens de grootste jeugdzorgkosten voor gemeenten met zich meebrengen. Huishoudens met hoge inkomens weten weliswaar ook goed de weg naar ondersteuning via de Jeugdwet te vinden, maar daarbij gaat het veelal over kortere, goedkopere trajecten, verduidelijkte de ambtenaar van BZK. Bij gezinnen met lage inkomens is vaker intensieve zorg nodig, met vaak ook verblijf in een jeugdzorginstelling. Deze kostenontwikkeling is in het nieuwe verdeelmodel verwerkt.

 

Betere aansluiting op kosten

De nieuwe herverdeling gaat niet uit van een groter gemeentefonds (grotere ‘koek’), waar de VNG, maar ook Binnenlandse Zaken naar toe wil. Maar ook een besluit daarover is aan een nieuw kabinet. De verdeling per gemeente is nu gebaseerd op cijfers uit 2017. Eind deze maand maakt BZK bekend hoe de verdeling uitpakt met de cijfers over 2019. Dat kan opnieuw tot forse herverdeelverschillen leiden. Gemeenten komen, in tegenstelling tot 2017, in toenemende mate tekort op de Wmo en de jeugdzorg. Die ‘clusters’ zullen mogelijk moeten worden vergroot, ten koste van andere. Het verdeelmodel zal echter niet worden aangepast, stelt BZK. ‘Na invoering van dit model is er geen scheve verdeling meer, omdat deze beter aansluit bij de kosten van gemeenten’, aldus de BZK-ambtenaar.

 

Uitzonderingspositie

Voor individuele gemeenten waarvoor de herverdeling onredelijk uitpakt, komt er zeer waarschijnlijk geen uitzonderingsregel. In februari overwoog minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) nog een speciale regeling te treffen voor de zwaar getroffen noordelijke provincies en de G4, maar is daar in het advies van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) van maart dit jaar over op de vingers getikt. De fondsbeheerders zien nu ook geen noodzaak tot uitzonderingen voor specifieke (groepen) gemeenten, maar vragen de ROB desondanks toch om advies of voor een aantal Groningse gemeenten een uitzonderingspositie moet worden overwogen.

 

Financiën op orde

Naar verwachting komt de ROB medio september met zijn advies. Dan wordt gestart met de bestuurlijke consultatie onder gemeenten. In oktober komt er een definitief advies van het VNG-bestuur. De VNG staat tot nu toe op het standpunt dat de gemeentelijke financiën eerst op orde moeten zijn, voordat een nieuw verdeelmodel kan worden ingevoerd. Structureel extra jeugdbudget, het afschaffen van het Wmo-abonnementstarief en de opschalingskorting dragen bij aan het orde brengen van de gemeentelijke financiën, zo stelt de VNG al geruime tijd.