Invoering Omgevingswet na 19 jaar terugverdiend

Het kost gemeenten gemiddeld bijna twintig jaar om de invoeringskosten van de Omgevingswet terug te verdienen. Er is ook een scenario denkbaar dat het helemaal niet gebeurt, zo blijkt uit onderzoek van KoksDeVoogd naar de kosten van de stelselherziening Omgevingswet.

Optelsom

Het onderzoek ‘Integraal financieel beeld stelselherziening Omgevingswet’ is de optelsom van elf deelonderzoeken die door minister Ollongren (Binnenlands Zaken) zijn aangeboden aan de Eerste en Tweede Kamer. De Tweede Kamer ging in december al met de invoeringsdatum van 1 januari 2022 van de Omgevingswet akkoord; de Eerste Kamer zal daar vermoedelijk in april een definitieve knoop over doorhakken. De financiën en het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) gelden als voornaamste knelpunten.

4,3 miljoen
De totale initiële kosten worden door de onderzoekers van KokxDeVoogd op een bedrag becijferd van tussen de 1,4 en 2.1 miljard euro – ongeveer in lijn met onderzoeken van vorig najaar. Daarvan komt tussen de 1,1 en 1,7 miljard voor rekening van gemeenten, oftewel 4,3 miljoen per gemeente. Provincies zouden gemiddeld 8,8 miljoen aan de invoering kwijt zijn; waterschappen 3,3 miljoen.

Decentrale ruimte
Daar tegenover staan de besparingen die de Omgevingswet de decentrale overheden kan gaan opleveren. Die zijn in belangrijke mate afhankelijk van het lokaal gevoerde beleid. Een gemeente die na invoering van de wet de decentrale ruimte maximaal benut voor financiële efficiëntie komt – uiteraard – eerder uit de kosten. Bijvoorbeeld door in de bouwregelgeving vaker terug te vallen op algemene regels, waardoor er minder gebruik gemaakt wordt van vergunningen. Daarbij speelt ook de staat van het DSO een rol: is dat straks de minimaal vereiste of een volledig doorontwikkelde variant? Een beperkt ingericht DSO levert gemeenten meer aanvullend werk op.

Terugverdientijd
Wanneer van alle variabelen de gemiddelde versie wordt genomen, kost het gemeenten 19 jaar om de initiële kosten terug te verdienen. Voor provincies en waterschappen is dat respectievelijk 3,6 en 9 jaar. Wordt er strak op financiën gestuurd, dan valt de terugverdientijd voor gemeenten tot zes jaar te reduceren. In het meest pessimistische scenario komen gemeenten nooit uit de kosten en provincies pas na meer dan 40 jaar.

Scheve verdeling
Waar overheden in eerste instantie vele honderden miljoenen aan de Omgevingswet kwijt zijn, levert het nieuwe systeem burgers en bedrijven besparingen op die – in het meest ideale scenario ­– kunnen oplopen tot 1,1 miljard per jaar. ‘Dan komt goed in beeld dat de kosten en baten scheef verdeeld zijn over enerzijds gemeenten en anderzijds burgers en bedrijven’, wordt in het rapport gesteld. Gemeenten zouden leges als stuurvariabele kunnen inzetten om die disbalans recht te zetten.

Marges
De onderzoekers erkennen dat dit ‘type vooruitberekeningen behept is met veel onzekerheden’. Dat spreekt uit eerder onderzoek naar de transitiekosten van de Omgevingswet uit 2015, dat in het rapport wordt aangehaald. Toen ging men uit van 190 tot 268 miljoen aan invoeringskosten. Het werd dus 1,3 tot 1,9 miljard – een factor zeven meer. De onderzoekers: ‘Destijds konden er geen inschattingen worden gemaakt van de effecten van de invoering van de regelgeving en daar blijken veel kosten mee gemoeid te zijn.’