Herverdeling gemeentefonds risico nummer één

De coronacrisis zadelt gemeenten op met een heleboel onzekerheid over hun (toekomstige) inkomsten en uitgaven. Maar nog veel meer zorgen maken ze zich over de financiële gevolgen van de herverdeling van het gemeentefonds.

Dat blijkt uit een peiling van Frontin PAUW in opdracht van Binnenlands Bestuur onder 168 gemeenten – bijna de helft van het totale aantal. Gevraagd naar de risico’s voor de begroting van volgend jaar, noemt slechts één op de tien gemeenten direct aan corona-gerelateerde onderwerpen. Zoals dalende inkomsten uit onder meer toeristen- en parkeerbelasting en stijgende uitgaven voor met name cultuur, sport, bijstand en algemene zorgkosten als grootste bron van onzekerheid.

Vastklikken accres
Op de vraag met welk financieel nadeel ze worden getroffen als gevolg van corona zegt 80 procent van de gemeenten het nog niet te weten. De overige variëren van nul euro tot boven de 100 euro per inwoner.

Waar 10 procent van de gemeenten blijkens de peiling het meest bezorgd is over de direct aan corona-gerelateerde kosten, bezorgen de mogelijk dalende accressen als gevolg van de coronacrisis dubbel zo veel gemeenten (20 procent) serieuze hoofdbrekens. Gemeentefondsspecialist Dirk Jans van Frontin PAUW acht dat risico reëel op de langere termijn. Voor de jaren 2020,   2021  en eventueel 2022 zal dat wel meevallen. ‘Sterker nog, ik houd rekening met een vastgeklikte stand, net als in de jaren 2009 tot en met 2011, zegt Jans.  Dat biedt rust en stabiliteit bij zowel rijksoverheid als de gemeenten.

Kosten jeugdzorg
Veruit de grootste bedreiging voor de begroting 2021 vormt een niet met corona verband houdende factor: de negatieve herverdeeleffecten als gevolg van het nieuwe verdeelstelsel dat per 2022 ingaat. De helft van de gemeenten bestempelt dat als risico nummer één.

Daarbij zijn overigens wel aanmerkelijke verschillen te zien. Van de kleinere gemeenten schat liefst twee derde een nadelig herverdeeleffect als het grootste risico. Naarmate gemeenten groter worden, neemt de inschatting van het nadeel door herverdeeleffect spectaculair af. Grotere gemeenten blijken veel banger voor de stijgende kosten van het sociaal domein, en met name dan de jeugdzorg.

Op de vraag met welk bedrag – in positieve dan wel negatieve zin – de gemeenten rekening houden bij de herverdeling van het gemeentefonds in 2022, verwacht een kwart er niet op vooruit, maar er ook niet op achteruit te zullen gaan. 40 procent geeft aan het nog niet te weten. Van de overige 35 procent denkt 10 procent een voordeel te halen en 25 procent een nadeel. Zowel de ingeschatte voor- als nadelen schommelen rond de 50 euro per inwoner.

Kleinere gemeenten
Grote gemeenten boven 75.000 inwoners ramen nog geen of een beperkt voordeel van 25 euro per inwoner, hoewel zij er op basis van prognoses straks toch op vooruit zullen gaan. Onder dat inwonertal tendeert het naar forse nadelen, waarbij de meeste gemeenten uitgaan van een bedrag van 50 euro per inwoner. Dirk Jans vindt het getuigen van goed financieel beleid dat grotere gemeenten hun kruid nog droog houden, nu de resultaten van de herverdeling pas in het najaar bekend worden.
Anderzijds vindt hij het voor kleinere gemeenten nodig om de gemeenteraad alvast mee te nemen in de ontwikkelingen. ‘Een nadelig effect ramen van 100 euro per inwoner is wellicht veel van het goede. De helft ramen is een goede tussenoplossing, aangevuld met vermelding in de risicoparagraaf.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week (gratis inlog)