Gezamenlijk inkopen neemt vlucht

Het aantal gemeentelijke inkoopsamenwerkingen in Nederland is de afgelopen vier jaar fors gestegen. Twee op de drie gemeenten koopt inmiddels in via zo’n verband.

Dat blijkt uit de herziene kaart Gemeentelijke inkoopsamenwerkingen van PIANOo, het expertisecentrum aanbesteden in de publieke sector. In 2011 telde PIANOo nog 18 structurele samenwerkingen, inmiddels zijn dat er 46. Uit het nieuwe overzicht, gebaseerd op onderzoek in het eerste kwartaal van dit jaar, blijkt dat 64 procent van de 393 gemeenten participeert in een inkoopsamenwerking. Veelal zijn dat kleine en middelgrote gemeenten.

Inkoopsamenwerking is volgens PIANOo – onderdeel van het ministerie van Economische Zaken – meer dan de bundeling van inkoopvolumes. Door samenwerking wordt meer kennis opgebouwd van producten, markten en bedrijven en verminderen transactiekosten en risico’s voor de deelnemende organisaties.

Klein en middelgroot

Het merendeel van de gemeenten die deelnemen aan een inkoopsamenwerking valt in de categorie klein (tot 30.000 inwoners) of middelgroot (30.000 tot 60.000 inwoners). Grote gemeenten participeren minder in inkoopsamenwerkingen. Ruim twee op de drie inkoopsamenwerkingen bestaat uit twee tot vier gemeenten, de rest uit meer dan vijf gemeenten.

De samenwerking op het gebied van inkoop kan op verschillende manieren worden vormgegeven. Sommige gemeenten werken samen in een shared service center. Voorbeelden daarvan zijn het shared service centrum Zuid-Limburg, waarin Heerlen, Sittard-Geleen, Maastricht en de provincie Limburg participeren. Dergelijke centra hebben een gezamenlijke bedrijfsvoering, onder andere op het gebied van inkoop. Gezamenlijke inkoop kan ook onderdeel zijn van een ambtelijke fusie. Dat is onder andere het geval in Noord-Brabant (Cuijk, Grave en Mill & St. Hubert). Die gemeenten hebben een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie, aangestuurd door verschillende (autonome) gemeentebesturen.

Andere gemeenten kopen gezamenlijk in via een inkoopsamenwerking of werken (georganiseerd) samen op structurele basis. De grootste verbanden in die zin zijn Bureau Inkoop Zuid-Oost Brabant, BIZOB (21 gemeenten, 632.747 inwoners), Inkoopbureau West-Brabant (23 gemeenten, 506.641 inwoners) en het Regionaal Inkoopbureau IJmond en Kennemerland (19 gemeenten, 481.264 inwoners). Voor 6,5 miljoen inwoners geschiedt de gemeentelijke inkoop op een of andere manier inmiddels gezamenlijk.

Beveiliging en ict

Een aantal gemeenten neemt deel aan verschillende samenwerkingsverbanden, zoals bijvoorbeeld Tubbergen. Eén gemeente besteedt de inkoop volledig uit bij een buurgemeente (Beemster aan Purmerend). Aan sommige samenwerkingsverbanden van gemeenten nemen ook provincies en veiligheidsregio’s deel.
De deelnemers gaan op verschillende aandachtsgebieden samen de markt op, zoals die van het leerlingenvervoer, de beveiliging, ict en de zorg.

De forse stijging van het aantal gemeentelijke inkoopsamenwerkingen ten opzichte van 2011 heeft volgens de onderzoekers meerdere oorzaken. Zo is het aantal ambtelijke fusies gegroeid en zijn er nieuwe shared service centra bijgekomen die ook de inkoop voor hun rekening nemen.

Witte vlekken

Opvallend is vooral de toename van het aantal inkoopsamenwerkingen in Noord-Nederland ten opzichte van 2011. De kaart laat ook zien waar relatief weinig wordt samengewerkt. Markante witte vlekken zijn vooral nog te vinden in Friesland en Groningen, Utrecht en grote delen van Zeeland en Gelderland. Dat er in sommige provincies ten opzichte van 2011 geen stijging in het aantal samenwerkingsverbanden waarneembaar is, wil volgens de onderzoekers niet zeggen dat er niets op dat vlak gebeurt. Mogelijk is er wel een vorm van samenwerking, maar wordt daar door gemeenten geen ruchtbaarheid aan gegeven. Ook voldoen enkele inkoopsamenwerkingen niet aan de definitie die PIANOo vooraf heeft gesteld aan het begrip ‘inkoopsamenwerking’. Er moet dan immers sprake zijn van samenwerking op structurele basis en op meerdere gebieden.