Gemeenten verliezen vier miljard op bouwgrond

Door het aanhouden van de economische crisis loopt het gemeentelijk tekort op de grondexploitatie dit jaar op tot een bedrag tussen 3,9 en 4,4 miljard euro.

Stagnerende verkoop bouwkavels

Dat blijkt uit de derde rapportage van Deloitte in opdracht van de ministeries Infrastructuur en Milieu (I&M) en Binnenlandse Zaken (BZK) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. In betere tijden kochten gemeenten grond aan als winstgevende investering. Door de recessie stagneert de verkoop, waardoor gemeenten nu kampen met financiële risico’s en verliezen.

Gemeenten temporiseren plannen

Vorig jaar concludeerde Deloitte dat het totale geraamde verlies op ruimtelijke plannen uit kwam op 2,9 miljard euro. Gemeenten temporiseren hun plannen verder. Dat leidt tot latere ontvangst van opbrengsten en hogere rentekosten. Tegelijkertijd krijgen gemeenten te maken met lagere ontvangsten: de grondprijzen staan onder druk door daling van de woningprijzen. Sommige gemeenten en regio’s zullen volgens de onderzoekers plannen voor langere tijd stil moeten zetten of definitief moeten schrappen. Daardoor kunnen gemaakte kosten niet altijd en volledig meer worden goedgemaakt. Uit het nieuwe rapport blijkt dat gemeenten van het totale geraamde verlies in 2011 voor 2 miljard aan directe en indirecte verliezen hebben genomen. Dat is een flinke toename ten opzichte van de 900 miljoen euro over 2010.

Artikel 12 status

De onderzoekers doen dit keer geen uitspraak over het aantal gemeenten dat mogelijk een beroep moet gaan doen op artikel 12 van de Financiële verhoudingswet. Vorig jaar waarschuwde Deloitte nog dat die status wel eens voor 36 gemeenten zou kunnen gaan gelden. Gemeenten bleken in de praktijk echter op tijd te reageren en zelf oplossingen te vinden ter voorkoming van preventief toezicht en een mogelijk daarop volgend beroep op artikel 12.

Actief grondbeleid

Desalniettemin resteert er een verwacht te nemen verlies in de orde van grootte van 1,0 tot 1,5 miljard euro. BZK en I&M gaan ervan uit dat gemeenten ook de komende jaren hun verantwoordelijkheid zullen nemen.

Deloitte constateert dat het verdienmodel dat de afgelopen tien, twintig jaar vóór de crisis gold, niet meer werkt. Winsten op grondverkopen werden onder andere benut voor verevening tussen uitleglocaties en binnenstedelijke transformaties. Gemeenten die een actief grondbeleid hebben gevoerd worden nu in plaats van met winsten geconfronteerd met financiële risico’s.

Zelfbouw

Veel gemeenten nemen volgens de onderzoekers de opgave om af te boeken, voorzieningen te treffen en te herprioriteren serieus. In het rapport staan voorbeelden hoe gemeenten de problematiek proberen op te lossen. Ze proberen bijvoorbeeld op korte termijn grondexploitaties te optimaliseren en te werken met kleine flexibele plandelen. Gemeenten zoeken nieuwe financieringsconstructies, verkopen hun gronden om in kavels uit te geven ten behoeve van zelfbouw en proberen gronden tijdelijk anders te bestemmen.