Gemeenten maken zich op voor extra bezuinigingen

Eén op de drie gemeenten verwacht deze kabinetsperiode 5 tot 10 procent extra te moeten bezuinigen. Dat willen ze bereiken door kerntakendiscussies en strategische heroverwegingen.

Die noodzaak van aanvullende bezuinigingen blijkt uit onderzoek van BMC in 90 gemeenten, verspreid over heel Nederland. De afgelopen jaren is er al (voorzichtig) het mes gezet in de gemeentelijke begrotingen.

Bijna de helft van de gemeenten beperkte zich sinds het uitbreken van de economische crisis tot een bezuiniging van hooguit 5 procent van de begroting. Een derde van de gemeenten legde zich een taakstelling op van 5 tot 10 procent.

Inspanning
In hoofdzaak was het doel van de bezuinigingen het sluitend maken van de meerjarenbegroting en hier en daar het vormen van een buff er voor toekomstige tegenvallers. Volgens de respondenten is op papier in verreweg de meeste gevallen de taakstelling volledig dan wel bijna volledig gehaald.

De meeste gemeenten houden er rekening mee dat er als gevolg van de maatregelen in het regeerakkoord de komende jaren aanvullende bezuinigen nodig zijn. Ruim één op de drie gemeenten denkt de schade beperkt te kunnen houden tot maximaal 5 procent. Een bijna even groot percentage verwacht echter dat een dubbele inspanning nodig zal zijn.

Aanpak
Het BMC-onderzoek maakt duidelijk voor welke aanpak gemeenten de komende jaren gaan kiezen. Opvallend is dat slechts 5 procent van de gemeenten bij een volgend bezuinigingstraject opteert voor een financieel/technische invalshoek, gericht op efficiency, procesverbetering en de kaasschaafmethode. Bij het laatste ingezette bezuinigingstraject vormde die aanpak samen nog bijna 40 procent.

De beleidsmatige heroverweging van bestaande taken was nagenoeg even geliefd. Die populariteit neemt de komende tijd nog iets toe tot 43 procent. Volgens BMC-adviseur bedrijfsvoering Herrie Geuzendam komt dat vooral omdat gemeenteraden een sterke voorkeur blijken te hebben voor kerntakendiscussies. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen taken die wettelijk zijn voorgeschreven en taken die gemeenten in vrijheid op zich hebben genomen.

Regisseur
Het traject van strategische heroriëntatie neemt overigens eveneens toe in populariteit: van 23 naar 37 procent. Strategische heroriëntatie gaat een slag verder dan de kern takendiscussie. Gemeenten kijken dan naar welke rol ze als overheid willen aannemen. Eén ervan is die bijvoorbeeld van regisseur, waarbij de gemeente zich opstelt als gelijkwaardige partner in een veld waar ieder zijn verantwoordelijkheden heeft.

Geuzendam: ‘De overheid deed en doet heel veel, is nu overvraagd. Dat wordt minder, daar helpt de crisis bij. Wat je ziet, is dat de verantwoordelijkheid op een boel terreinen vaker bij de maatschappij wordt neergelegd.’

Noodzaak
‘Het is duidelijk dat er is begonnen met de kaasschaaf en het leaner en meaner maken van de organisatie’, zegt Geuzendam. ‘Dus eerst ambtelijk de zaak op orde brengen en pas daarna kijken naar een beleidsmatige aanpak om tot bezuinigingen te komen.’ Tot bezuinigen wordt volgens hem doorgaans alleen overgegaan vanwege de financiële noodzaak. ‘Die dwingt’, zegt hij.

‘Opvallend uit het onderzoek is hoeveel er in de praktijk bij gemeenten telkens te bezuinigen valt. Ik bedoel: de vrije marge van gemeenten om eigen beleid te voeren, is naar verluidt hooguit 20 procent van de totale begroting. Al die opeenvolgende bezuinigingen kunnen dus onmogelijk alleen uit die vrije ruimte worden gehaald. Veel ligt er dus aan hoe en met hoeveel ambtenaren je het werk organiseert.’

Blinde vlek voor bedrijfsleven
Gemeenten betrekken het lokale bedrijfsleven nauwelijks bij de aanpak van de bezuinigingen. Als het om externe partijen gaat, kijken lokale overheden voornamelijk naar maatschappelijke instellingen en bewoners. Het probleem van een niet sluitende gemeentelijke begroting wordt amper gedeeld met het bedrijfsleven. Waar driekwart van de gemeenten in overleg treedt met maatschappelijke organisaties, blijken ondernemers in slechts een handjevol gemeenten als gesprekspartner te dienen.

‘Dat het bedrijfsleven niet bij bezuinigingen wordt betrokken, zegt veel over de instelling van de gemeenten: ze zien de ondernemers niet als partner’, aldus BMC-partner Herrie Geuzendam. ‘Die houding richting bedrijfsleven is een gemiste kans. Want in tijden van crisis is het toch vooral een zaak van het verdelen van de ellende. De opgave voor gemeenten is ervoor te zorgen dat bedrijven gaan meedenken. Nu is de houding van gemeenten veelal passief, terwijl er door het bedrijfsleven als partner te zien, een wereld te winnen valt. Denk onder andere aan primaire marktconsultatie, gezamenlijke pr en samen werken aan regionale sociaal-economische vraagstukken.’