Gemeenten en provincies: ‘Wij wachten op kabinet’

Alle twaalf provincies hebben een pakket stimuleringsmaatregelen klaar. Voorlopig blijven die plannen echter op de plank liggen. De provincies willen eerst weten of ze met het naar voren halen van investeringen een te hoog EMU-tekort bewerkstelligen. Zij wachten op groen licht van het rijk of ze in deze barre tijden de geldende limiet mogen overschrijden.

Ook gemeenten wachten met extra investeringen of een versnelling daarvan. De reden is een andere: onduidelijkheid over de budgetruimte de komende jaren. Door de ongekend grote krimp van de economie (dit jaar –3 en in 2010 –5,5 procent) kan het kabinet waarschijnlijk niet anders dan flink bezuinigen. En rijksbezuinigingen werken door in de hoogte van de algemene uitkering, conform de systematiek van samen de trap op, samen de trap af. Met andere woorden, gemeenten krijgen door rijksbezuinigingen minder uit het gemeentefonds.

Bovendien tekent zich nog een andere inkomstentegenvaller af: een daling van de ozb-opbrengst. De afspraak is dat gemeenten niet meer onroerendezaakbelasting innen dan de door het kabinet vastgestelde macronorm. Die norm wordt gevormd door de som van de trendmatige ontwikkeling van het bruto binnenlands product en de prijsontwikkeling van de nationale bestedingen. Tot nu toe was er altijd sprake van een groei, maar volgens de recente macro-economische cijfers van het Centraal Planbureau is dat voorlopig voorbij. ‘De macronorm zou wel eens negatief kunnen zijn’, sombert Ton Jacobs.

Dat betekent volgens de financieel specialist van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dat gemeenten hun ozb-tarieven zullen moeten verlagen. ‘Strikt toepassen van die norm lijkt ons toch niet zo’n goed plan. Onze inzet is om bij het volgende bestuurlijke overleg met het rijk nieuwe afspraken over de macronorm te maken’, zegt hij.

Rotondes

Zo’n honderdtwintig gemeenten - amper een kwart van het totaal - is van plan dit jaar iets extra’s te doen. Dat blijkt uit een inventarisatie van de VNG in opdracht van Binnenlandse Zaken. Alle 441 gemeenten kregen van de koepelorganisatie een oproep hun extra investeringsplannen in te leveren. Tot vrijdag 13 februari hadden ze daarvoor de tijd. ‘We hebben van honderdvijftig gemeenten een reactie gehad’, aldus Jacobs. Daarvan blijken echter dertig gemeenten investeringen op de lijst te hebben gezet die ze sowieso dit jaar al van plan waren te doen. Bij het ter perse gaan van dit nummer had de VNG nog niet op een rij gezet welke bedragen ermee zijn gemoeid, noch wat de effecten op de werkgelegenheid zijn.

Het merendeel van de investeringen blijken gemeenten te willen plegen in de aanleg van rotondes en wegen, energiebesparingen - bijvoorbeeld het vervroegd vervangen van openbare verlichting - en het onderhoud van openbare gebouwen. Op de groslijst staan alleen projecten waarvan de nodige procedures al zijn doorlopen, maar waarvan de uitvoering later was gepland.

‘We hebben in elk geval een flink pakket wat gemeenten aan het bestrijden van de economische crisis kunnen doen’, zegt Jacobs. Dat pakket zal op tafel worden gelegd tijdens het overhedenoverleg tussen rijk, provincies en kabinet. ‘Zolang we niet weten wat het kabinet gaat doen, wachten wij als gemeenten af. We willen eerst weten wat het gemeentefonds gaat doen’, zegt Jacobs.

Anders dan bij de gemeenten, hebben provincies wel allemaal gehoor gegeven aan de oproep te versnellen investeringsprojecten op een rij te zetten. ‘Soms gaat het ook om extra investeringen’, zegt Ronald Frederiksz van de provinciekoepel IPO. In de meeste gevallen gaat het om investeringen in infrastructuur. Ook IPO-directeur Gerard Beukema kan nog niet zeggen om hoeveel extra miljoenen euro’s het gaat. ‘Maar de ambitie om als provincies iets te doen, is zeker.’

‘Wij willen wel extra investeren, maar wij weten niet of het mag. Wij lopen mogelijk tegen de beperking van het EMU-saldo aan’, zegt Frederiksz. Decentrale overheden mogen niet meer dan een half procent van het toegestane EMU-tekort (2,5 procent) voor hun rekening nemen. ‘Wij willen eerst van het rijk horen of een groter aandeel is toegestaan’, zegt hij. Het IPO denkt dat de kabinetskeuzes pas in de derde week van april duidelijk worden.

Overheden investeren zelf minder

De overheid zelf heeft in het vierde kwartaal van 2008 bijgedragen aan de krimp van de economie. De investeringen van de overheid in de grond, water- en wegenbouw blijken in die periode 5,5 procent lager te liggen ten opzichte van het laatste kwartaal in 2007. Dat blijkt uit een nadere uitsplitsing van de CBS-cijfers. De belangrijkste verklaring voor de teruggang moet volgens CBShoofdeconoom Michiel Vergeer worden gezocht in het feit dat een paar grote infrastructurele projecten af zijn.

‘De investeringen in de Betuwelijn en de HSL zijn aan het aflopen en dat merk je meteen’, zegt hij desgevraagd. Het CBS heeft geen onderscheid kunnen maken tussen investeringen van gemeenten, provincies en rijk. Maar gezien het traditioneel grote aandeel van lagere overheden in infrastructuur sluit Vergeer niet uit dat zij eind vorig jaar minder hebben geïnvesteerd in grond, water en wegen.