Gemeentefonds niet meer van deze tijd

De manier waarop het rijk de gemeenten bekostigt is niet meer van deze tijd. Nog deze kabinetsperiode moet een begin worden gemaakt met een grondige herziening. De grote opgaven op het gebied van klimaat en energie vragen om andere, meer gelijkwaardige verhoudingen tussen het rijk en de gemeenten.

Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een advies over de herverdeling van de uitkering uit het gemeentefonds. Die verdeling van de algemene uitkering is in de loop der jaren scheefgegroeid, waarbij sommige gemeenten te veel en andere gemeenten te weinig geld krijgen uit Den Haag. De fondsbeheerders, de ministeries van Binnenlandse Zaken en Financiën, bereiden een herijkingsoperatie voor om die onevenwichtigheid te repareren en vroegen de ROB daarop om advies.

Sociaal domein

Sec een herverdeling biedt volgens de onafhankelijke adviesraad echter ‘geen oplossing voor de structurele onevenwichtigheid in de bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen het rijk en de gemeenten.’ Er zal in samenhang ook moeten worden gekeken naar hoe het rijk omgaat met beleid dat ze heeft gedecentraliseerd – lees het sociaal domein. De beoogde herverdeling is, hoewel noodzakelijk, volgens de Raad zeker niet de oplossing voor de budgettaire tekorten in die hoek.

In de komende kabinetsperiode zal wat betreft de adviesraad bijvoorbeeld de balans moeten worden opgemaakt of en in hoeverre de bekostiging van het sociaal domein – via het gemeentefonds – past bij de principes van de rest van de algemene uitkering, die gebaseerd is op relatief veel beleidsvrijheid en voorzieningen met lokale uitstraling. De gedecentraliseerde zorgtaken lenen zich misschien wel niet voor een groot verschil in beleid tussen gemeenten.

Onevenwichtig

Voor een toekomstbestendig stelsel van financiële verhoudingen, dat recht doet aan een ontwikkeling naar meer gelijkwaardige bestuurlijke verhoudingen, zijn de komende kabinetsperiode bovendien ‘meer strategische aanpassingen’ nodig. ‘Zonder die aanpassingen blijft er sprake van een structurele onevenwichtigheid’, aldus de Raad.

Gedacht wordt daarbij in elk geval aan het nader overdenken van een splitsing van het huidige gemeentefonds in een klassiek deel voor meer collectieve lokale voorzieningen met relatief veel beleidsvrijheid en een brede sociaal domein uitkering met herkenbare onderdelen voor meer persoonlijke voorzieningen waarbij de beleidsvrijheid van gemeenten beperkt is. Zo zou ook de normeringsystematiek zich lenen voor een aanpassing, zodat gemeenten niet meer gedurende het lopende begrotingsjaar geconfronteerd worden met onvoorziene financiële gevolgen als gevolg van onderbesteding bij het Rijk. En, last but not least, acht de Raad een verschuiving van rijksbelastingen naar meer mogelijkheden voor lokale belastingen en heffingen wenselijk.

Voortvarend

Het adviesorgaan benadrukt dat de voorbereidingen voor dergelijke fundamentele veranderingen nog in deze kabinetsperiode ‘met grote voortvarendheid’ moeten worden gestart. Dit gelet op de grote opgaven voor het openbaar bestuur in de komende jaren op terrein klimaat en energie. ‘Het gaat hier om meer strategische overwegingen die om een samenhangende oplossing vragen. Dit in het bredere perspectief van de bestuurlijke ontwikkelingen’, aldus de Raad. Het plan is om de komende periode de genoemde onderwerpen nader uit te werken in een advies voor de middellange termijn met het oog op de komende kabinetsperiode.