Compensatie voor tekort op bijstandsbudget Landgraaf

De gemeente Landgraaf is in 2015 en 2016 benadeeld bij de verdeling van het macrobudget voor onder andere bijstandsuitkeringen. Daarom moet het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de bedragen voor die jaren opnieuw berekenen en het verschil goedmaken, besloot de rechtbank Limburg onlangs.

De gemeente Landgraaf meldt dat het om zo'n 866.000 euro gaat, maar vindt dat nog niet voldoende.

Strijd
'Na een lange juridische strijd werpt de vasthoudendheid nu ook letterlijk zijn vruchten af', schrijft de gemeente Landgraaf, die al sinds 2015 procedeert tegen de manier waarop het bijstandsbudget wordt vastgesteld. Wethouder Christian Wilbach (Participatiewet en financiën, Gezamenlijke Burger Belangen Landgraaf): ‘Sinds 2015 komen we jaarlijks tussen de 500.000 en 1,1 miljoen tekort op de uitkeringen. Dan heb je het over ruim 4,5 miljoen tot en met 2020. Dat is heel veel geld dat we moeten bijplussen uit onze reserve. Geld dat we ook voor andere zaken hard nodig hebben.’

Benadeeld
De rechter besloot dat het verdeelmodel voor het BUIG-budget, de gebundelde uitkering die gemeenten van het rijk krijgen om de Participatiewet-uitkeringen van te betalen, voor de jaren 2015 en 2016 opnieuw berekend moeten worden. Dat vonnis bouwt voort op een eerdere uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB) uit 2019. Daaruit bleek dat de gemeenten Den Haag, 's-Hertogenbosch, Amersfoort en Utrecht onevenredig benadeeld zijn geweest bij de uitkering van 2015. Volgens de rechtbank Limburg gold een vergelijkbare situatie voor de gemeente Landgraaf.

Verbeteringen
Hoewel de gemeente Landgraaf sinds 2015 jaar op jaar bezwaar heeft gemaakt tegen de verdeling, vindt de rechter het bezwaar alleen voor de jaren 2015 en 2016 gegrond. Vanaf 2017 zijn er namelijk voldoende verbeteringen aan het verdeelmodel aangebracht. Wethouder Wilbach zegt tevreden te zijn met het bedrag van ruim 866.000 euro om de tekorten van 2015 te compenseren, maar voor de jaren daarna blijft de gemeente bezwaar maken. ‘Ondanks dat het model telkens verbetert, blijft Landgraaf onder de streep een tekort houden,’ aldus Wilbach. 'Daarom blijven we vechten voor een faire tegemoetkoming.'

Scheefheden
Leo Aarts, directeur van consultancybureau Significant APE, heeft verschillende onderzoeken gedaan naar de verdeelmodellen die het rijk gebruikt bij de BUIG-uitkeringen. In 2015 werd het zogenaamde objectieve verdeelmodel ingevoerd, legt hij uit. 'Dat is een model dat de kans beschrijft dat een individueel huishouden in de bijstand zit. In 2015 en 2016 was dat gebaseerd op een steekproef van huishoudens. Maar het bleek dat er allerlei scheefheden in de verdeling ontstonden. Er was sprake van overcompensatie bij sommige gemeenten en ondercompensatie bij andere.'

Microdata
Naar aanleiding van die fouten in het systeem werd het verdeelmodel vanaf 2017 aangepast. Aarts: 'Sinds 2017 is het verdeelmodel gebaseerd op microdata van het CBS, niet meer op een steekproef.' Het ministerie gebruikt het model van 2017 dan ook voor de herberekening van de budgetten voor benadeelde gemeenten. Maar volgens Landgraaf is ook dat model oneerlijk. De gemeente Den Haag, die in 2017 een tekort van 46 miljoen euro schreef, stelt zich op hetzelfde standpunt. Volgens het Haagse college wordt de gemeente benadeeld door specifieke aspecten van de stad waar de gemeente geen of nauwelijks invloed op heeft.

Gemiddelde
'Maar het valt niet mee om de rechter daarvan te overtuigen', verwacht Aarts. 'Het model is gebaseerd op een landelijk gemiddelde. Het kan natuurlijk zijn dat er in een gemeente meer of minder bijstandsontvangers zijn dan het gemiddelde. Dan is het uitgangspunt van SZW: als je meer hebt, dan doe je iets niet goed. Dan moet je je beleid en uitvoering zo inrichten dat jouw huishoudens geen hogere kans hebben om in de bijstand te zitten dan vergelijkbare huishoudens in andere gemeenten.'

Bezwaar
Landgraaf en Den Haag zijn niet de enige gemeenten die kritiek hebben op de verdeling. In 2020 tekenden dertien gemeenten bezwaar aan tegen het voorlopige budget voor dat jaar. In 2019 kwamen 127 gemeenten tekort op het bijstandsbudget, bij 37 ging het om een tekort van meer dan 7,5 procent. Het totale tekort (153 miljoen euro) was wel kleiner dan het overschot (203 miljoen).