BZK negeert kritiek op herverdeling gemeentefonds

De herverdeling van het gemeentefonds kan wat Binnenlandse Zaken betreft zonder enige aanpassing gewoon worden ingevoerd in 2023. Dit ondanks de zware kritiek van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) op het verdeelvoorstel.

Uit een brief aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten blijkt dat Binnenlandse Zaken (BZK) die kritiek vrijwel volledig naast zich neerlegt en geen enkel probleem ziet in onverkorte invoering van het nieuwe verdeelmodel. Het streeft naar invoering per 1 januari 2023. ‘Langer wachten met de invoering is, gezien de knelpunten van het huidige verdeelmodel [.] in onze ogen niet verantwoord. Er zijn nu dan ook veel gemeenten die nadeel ondervinden van de huidige sterk verouderde verdeling’, aldus het ministerie.

30 miljard

De ROB oordeelde eind oktober dat de door BZK voorgestelde andere verdeling van het gemeentefonds, waarmee een bedrag van 30 miljard euro is gemoeid, op een fors aantal fronten niet deugde. Zo miste de ROB een goed onderbouwd inhoudelijk verhaal dat verklaart waarom bepaalde gemeenten een lagere of hogere uitkering moeten krijgen. Ook kon de ROB niet toetsen of de nieuwe verdeling aansluit bij de kosten, omdat BZK de onderzoeksdata niet wil vrijgeven. De onafhankelijke adviesraad stelde zelfs dat het niet verantwoord was tot invoering over te gaan als niet aan een paar harde, niet vrijblijvende voorwaarden werd voldaan.

Kleine effecten

De fondsbeheerders Binnenlandse Zaken en Financiën zouden bovendien meer moeten kijken naar de financiële draagkracht van individuele gemeenten – hun eigen inkomsten – en de regionale welvaart. En daarnaast vond de Raad het niet eerlijk dat bij de herverdeling wordt uitgegaan van de uitgaven van gemeenten in 2017. Grote gemeenten hadden in het sociale domein toen veel meer uitgaven dan gemeenten met minder dan 100.000 inwoners. Pas in de jaren erna stegen de uitgaven van de kleine gemeenten. Gevolg daarvan is dat het model doorschiet in het voordeel van de grote steden, ten koste van de kleinere gemeenten. Als reactie stelt Binnenlandse Zaken dat de veranderingen in de herverdeeleffecten van 2019 ten opzichte van 2017 ‘kleiner zijn dan de huidige verdeling.’

Eigen inkomsten

Als een van de harde voorwaarden stelde de ROB verder dat bij de verdeling van middelen de zogeheten centrumfunctie minder gewicht krijgt en de aanwezigheid van éénpersoonshuishoudens wordt genuanceerd, zodat wel ouderen meetellen maar niet studenten. Wat betreft de heroverweging van die maatstaven gaat Binnenlandse Zaken niet verder dan op te merken dat het momenteel onderzoek doet naar de cumulatie van problematiek in het sociaal domein en de relatie daarvan met stedelijkheid of andere kenmerken. ‘Daarin zullen we de maatstaf eenpersoonshuishoudens opnieuw bekijken. Het aanpassen van deze maatstaf heeft geen grote invloed op de herverdeeleffecten.’

Een onderzoek naar het anders meewegen van de eigen inkomsten van gemeenten in de nieuwe verdeling – een andere harde voorwaarde van de ROB – wordt door Binnenlandse Zaken eveneens terzijde geschoven omdat het niet voor de invoering af te ronden zou zijn.

Formatie

Het verdeelmodel laat volgens Binnenlandse Zaken ‘overall een uitlegbaar beeld zien: gemeenten met een zwakke sociaaleconomische structuur en weinig financiële slagkracht krijgen de hoogste uitkering per inwoner.’ Het ministerie zegt zich wel te realiseren dat er in bepaalde regio’s specifieke problematiek is, maar die zou niets te maken hebben met het verdeelvoorstel op zich. ‘Het is van belang dat het nieuwe kabinet ook hier oog en oor voor heeft en er middelen voor deze gebieden beschikbaar blijven en zo nodig komen. Het is in onze ogen van belang dat besluitvorming daarover parallel aan en los van de invoering van de nieuwe verdeling van het gemeentefonds plaats vindt’, aldus het ministerie. ‘Als de formatie besluit tot een structurele verhoging van de omvang van het fonds dan zijn naar onze verwachting de financiële effecten voor gemeenten goed inpasbaar.’