Bijna miljard extra voor gemeenten

Voorlopig ziet het er financieel gezien goed uit voor de gemeenten. Uit de meicirculaire blijkt dat ze tot 2022 opgeteld 961 miljoen euro extra krijgen van het rijk. Voor wat het waard is, want in 2020 dreigt er veel te gaan veranderen.

Beleidsarme meicirculaire positief tot 2022

Het positieve nieuws is vervat in de op 1 juni gepresenteerde meicirculaire: de verdeling van de rijksgelden op basis waarvan de gemeenten hun begroting voor volgend jaar (en verder) kunnen baseren. Weliswaar heet de circulaire beleidsarm te zijn – zolang er nog geen nieuw kabinet zit, zijn er ook geen concrete plannen – , maar de loon- en prijsstijgingen alleen al zorgen voor een aanzienlijke opwaartse bijstelling van de groei van het gemeentefonds ten opzichte van de septembercirculaire 2016.

Volgens de regels van het bekostigingsspel ‘samen de trap op, samen de trap af’ vloeit er bij een stijging van de rijksuitgaven meer geld in het gemeentefonds. Die jaarlijkse toename van het fonds – een afname kan natuurlijk ook bij dalende rijksuitgaven – wordt het accres genoemd.

Het voor gemeenten positieve nieuws in de circulaire begint met de afrekening van het accres 2016: een plus van 44 miljoen euro omdat de rijksuitgaven sinds september per saldo hoger waren dan gedacht. Het accres 2017 is per saldo 69 miljoen euro hoger ten opzichte van de septembercirculaire 2016. Dat is vooral het gevolg van de hogere loon- en prijsontwikkeling op de rijksbegroting en een compensatie voor de gestegen pensioenpremies van ABP.

De meerjarentermijn is nog positiever ten opzichte van de septembercirculaire: in 2018 een plus van 250 miljoen euro, in 2019 een plus van 124 miljoen, in 2020 een minnetje van 1 miljoen, in 2021 weer een plus van 50 miljoen en in 2022 zelfs een dikke plus van 426 miljoen. Alle bedragen hebben een structureel karakter en cumuleren dus tot een totaal van bijna een miljard euro in 2022.

Klimaat
Als gezegd, nieuwe geldeisende plannen zullen op zijn vroegst worden verwerkt in de komende Miljoenennota van september. Met name zijn extra uitgaven te verwachten voor defensie en klimaat. De vraag is echter in hoeverre het gemeentefonds gaat profiteren van die verwachte extra defensie-uitgaven – een groei richting 2 procent van het bruto binnenlands product. Naar verluidt zouden die uitgaven door het rijk wel eens buiten het ‘samen de trap of, samen de trap af’ kunnen worden gehouden – nu zijn ze wel onderdeel van de zogeheten netto gecorrigeerde rijksuitgaven, de basis voor de berekening van het accres.

Volgens Frontin PAUW-directeur en gemeentefondsspecialist Dirk Jans moet er bovendien rekening mee worden gehouden dat het hele bekostigingsstelsel op de schop gaat in de volgende kabinetsperiode. ‘Het hele systeem wordt tegen het licht gehouden. 2020 zou wat dat betreft wel eens een magisch jaar kunnen worden. Een van de gedachten is om de hele rijksbegroting als uitgangspunt te nemen voor de jaarlijkse groei van het gemeentefonds.

Dat leidt tot minder schommelingen in de gemeenteinkomsten. En 2020 is ook het jaar waarin waarschijnlijk de invoering van een groter lokaal belastinggebied zijn beslag gaat krijgen’, aldus Jans.

Sociaal domein
De voorgenomen overheveling per 2018 van de integratie-uitkering sociaal domein naar de algemene uitkering is uitgesteld. Die kan volgens Binnenlandse Zaken op zijn vroegst in 2019. Het rijk sleutelt eerst nog aan de verbetering van de verdeelmodellen voor jeugdzorg en beschermd wonen en een precieze indexering van de budgetten. Besluitvorming daarover is aan een nieuw kabinet, zodat overheveling naar verwachting niet eerder dan met ingang van 2019 kan plaatsvinden.

‘Ik denk echter dat het niet eerder dan 2020 kan plaatsvinden en het zal me niet verbazen als de overheveling helemaal niet doorgaat maar dat de integratie- uitkering de vorm van een decentralisatieuitkering zal aannemen’, voorspelt Frontin PAUW-directeur Dirk Jans. Anders dan bij een algemene uitkering, geeft een decentralisatie- uitkering namelijk de mogelijkheid in overleg op hoofdlijnen afspraken te maken over de te bereiken doelen.

Op die manier houdt de Tweede Kamer dus zicht op de zorg voor kwetsbare groepen in de samenleving. De Raad voor de financiële verhoudingen hintte daar al eerder op in haar rapport ‘Eerst de politiek, dan de techniek’.