'De vraag is wat de verborgen kosten van de crisis zijn'

De rol van belangrijke maatschappelijke motor die gemeenten opeisen tijdens de crisis was een van de weinige lichtpuntjes in het verhaal van accountants- en adviesbureau BDO tijdens de presentatie van de jaarlijkse benchmark. Gemeenten verwachten een tekort van 1,3 miljard euro maar eigenlijk ligt het tekort nog hoger. Het evenwicht is ‘volledig zoek’. In de zoektocht naar oplossingen doet BDO een aantal aanbevelingen, waaronder het gebruik van zero-based budgeting.

Na flinke bezuinigingen

‘De vraag is wat de verborgen kosten zijn’, vertelt Rob Bouman, voorzitter branchegroep Overheid van BDO. Gemeenten verwachten voor 2021 een tekort van ‘maar’ 1,3 miljard euro en die ‘maar’ staat er omdat dat dit het bedrag is na flinke bezuinigingen. Zonder die bezuinigingen is het tekort veel groter. De bezuinigingen zorgen ervoor dat de uitvoering van het openbaar bestuur verschraalt. ‘Dat merk je in de gemeente.’

Compensatie

Het rijk heeft als uitgangspunt om de kosten van de crisis te compenseren, maar het is de vraag of dit in werkelijkheid volledig kan en zal gebeuren. Denk aan de verliezen voor culturele instellingen, het mislopen van inkomsten als de toeristenbelasting en de moeilijkheid bij het inschatten van de extra kosten voor het sociaal domein. ‘Ook al word je gecompenseerd, dat kan best impact hebben.’

Tienvoudige

‘De situatie is onhoudbaar’, benadrukt Bouman. ‘Het is misschien geen nieuwe boodschap, maar het moet worden benoemd. We zien al drie jaar dat de financiële positie van gemeenten hard terugloopt. Opgeteld leden Nederlandse gemeenten 747 miljoen euro verlies in 2019, 600 miljoen meer dan het jaar ervoor. 130 miljoen euro.’ Het verlies dat gemeenten verwachten voor 2021 is 1,3 miljard euro – het tienvoudige.

Geen gezonde situatie

Opvallend is dat de meeste gemeenten ondanks de tekorten en vooruitzichten nog positief scoren in de ranglijst van BDO. ‘Gemeenten zijn hun eigen pot aan het verteren’, zegt Bouman. Ze teren in op de reserves. Bovendien gaan ze meer schulden aan. ‘De rente valt op dit moment mee, maar je wordt afhankelijk van schulden. Een beetje schuld is niet erg, maar lenen om tekorten te dekken is geen gezonde situatie.’

Recessie

Bouman vergelijkt de situatie met die van bedrijven: weinig gaan er failliet, maar het is toch moeilijk om niet de indruk te krijgen dat er een recessie aankomt. ‘En dan heb ik het nog niet eens over de psychosociale gevolgen van de crisis.’

Door hele land

Er zijn sterke regionale verschillen, blijkt uit de jaarrekeningen. ‘Noord-Holland en Groningen spannen de kroon met tekorten van meer dan 100 euro per inwoner.’ Gemeenten in Flevoland presteren wat dat betreft het beste, maar ‘de regio’s die het zwaar hebben zitten door hele land heen’.

Wel wat te kiezen

BDO doet een aantal aanbevelingen, zoals meer aandacht voor risicomanagement en het evenwicht tussen de uitgaven en inkomsten. Herijk de manier waarop gemeente worden gefinancierd (een discussie die volop speelt). En zero-based budgeting: in plaats van de vorige begroting als basis te gebruiken, helemaal opnieuw beginnen. Vanaf de basis opbouwen en dan kijken wat er nodig is. ‘Dan blijkt dat er wel degelijk wat te kiezen valt.’