'Overheid ontbeert zware ICT-deskundigen'

Deskundigheid - of het ontbreken daarvan - stond vandaag weer centraal in de hoorzittingen van de Tijdelijke commissie ICT van de Tweede Kamer. De overheid moet zijn eigen 'topspelers' hebben.

Investeren in deskundigen
Als ICT-projecten bij de overheid fout lopen - of juist wel goed lopen - wordt daar nauwelijks lering uit getrokken. De ervaringen worden niet gezien als voorbeeld voor toekomstige projecten, stelde hoogleraar Lineke Sneller van Nijenrode. Ook Jan Flippo, verantwoordelijk voor ICT-projecten bij de gemeente Amsterdam, ziet dat probleem. Hij pleitte ervoor dat de rijksoverheid een aantal bekwame IT-mensen in vaste dienst neemt om grote ICT-projecten te begeleiden en sturen. Nu snoept het bedrijfsleven die mensen weg met hoge salarissen, waarna de overheid ze tijdelijk inhuurt. Maar bij bedrijven is winst altijd het uitgangspunt en niet het algemeen belang. Volgens Flippo moet de overheid in deze deskundigen investeren.

Basics niet op orde
Er zijn wel een paar 'topspelers' bij de overheid als het gaat om het kunnen trekken van grote ICT-projecten, denkt Gerard Meijer, directeur van KWD Resultaatmanagement. "Ik heb projectmanagers gezien die het ene na het andere project laten mislukken, en dan gaat het over miljoenen. Topspelers zijn er zeker wel, maar die worden vaak pas ingezet als de problemen er al lang zijn. De meeste kennis die nodig is als een project ontspoort, die zit bij de leveranciers. De overheid moet dus investeren in mensen." Ook hij ziet dat er weinig ervaringen worden gedeeld. "Misschien is er een meester-gezel-constructie nodig. Als ik kijk naar projecten die we doorlichten, zien we dat de basics niet op orde zijn. Planning betekent voor mensen al heel verschillende dingen. En op risico gaat men pas sturen als het al te laat is. Eén van de eerste dingen die je moet doen is zorgen dat risicomanagement op orde is en dat de signalen van de werkvloer naar boven komen."

Salaris hoger
Het in dienst hebben van dergelijke topspelers vergt wel een 'aanpassing van het loongebouw', denkt Meijer. Dit soort projectmanagers en ICT-artitecten op niveau - dus vooral met veel ervaring - krijgt in het bedrijfsleven makkelijk een salaris van 'ver boven de ton'. 

Geen consequenties
Informatie blijft te vaak hangen. Overheidsjurist Ruud Leether van het ministerie van Veiligheid en Justitie ziet maar al te vaak dat IT-bedrijven die in gebreke blijven daar gewoon mee wegkomen. Soms krijgen ze hun geld ook nog terwijl ze eigenlijk juridisch aangepakt moeten worden. De minister van het betrokken departement krijgt bovendien niet altijd informatie over deze gang van zaken. Het is volgens Leether de afgelopen jaren zeker vijf keer voorgekomen dat hij adviseerde het bedrijf aansprakelijk te stellen en dat dit niet gebeurde. Hij vermoedt dat de politieke leiding niet van zijn advies op de hoogte was gesteld.

Informatie blijft hangen
Hij denkt dat cruciale informatie soms blijft hangen in de ambtelijke organisatie of bestuursorganen. De ambtelijke leiding maakt dan de afweging over de afwikkeling van het project. Het ging volgens hem om grote projecten waar veel geld mee was gemoeid en waarbij de maatschappelijke en politieke belangen groot waren. Welke dat zijn, kon Leether niet zeggen. Ook mag hij niet uitweiden over schikkingen, omdat die geheim zijn. Soms kreeg hij schikkingen onder ogen die hij als jurist nooit zou hebben gemaakt. "Mislukte projecten voor de overheid zijn niet altijd mislukt voor het leverende bedrijf."

Perverse prikkels
René Veldwijk, de laatste spreker van de maandagse hoorzittingen, had in een brief vooraf al een deel van zijn visie op de publieke ICT gegeven. Hij ziet een 'rot' stelsel met perverse prikkels. "Er zitten geen straffen in het systeem als er weer eens veel te veel geld wordt uitgegeven. Het tegendeel is waar, de prikkel voor ambtenaren is andersom. Ambtenaren worden beloond voor slecht gedrag. Ze kunnen ongestoord gigantische projecten opzetten, zodat zij meer werk en geld naar hun afdeling zien gaan.” De opdrachtgever neemt volgens hem vaak de schuld op zich omdat bestuurders toch niet worden afgerekend op het falen.

Faalindustrie
Veldwijk spreekt tegenover de commissie van een 'faalindustrie'. "Het verschijnsel is dat vrij permanent gefaald wordt en meer dan er in de publiciteit komt - de overheid is niet zo transparant - en vervolgens komt iedereen er goed van af. Er is een soort mechanisme gaande waardoor dingen altijd complexer gemaakt worden dan nodig - en daar heeft ook nog iedereen belang bij, ook aan de kant van de overheid. Ik verzet mij tegen de beelden van incompetente ambtenaren - ze zijn wel competent, alleen op andere gebieden - en kwade geniussen. Het is echt een systeemprobleem."

Gescheiden werelden
'Suikerooms' is nog zo'n term die veldwijk gebruikt. "De partij die baat heeft bij het systeem is dan niet de partij die er de voordelen van krijgt. Dat is vragen om moeilijkheden. Je vraagt om overspecificaties en flutfunctionaliteiten."