‘Met designers maatschappelijke problemen aanpakken’

Tussen ambtenaren en ontwerpers bestaan forse cultuurverschillen. De VNG en de Dutch Design Foundation hebben samen drie projecten opgestart om de twee werelden meer van elkaar te laten profiteren. De resultaten hiervan worden gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week 2018. ‘Ontwerpers zijn al lang niet meer bezig met alleen tafels, stoelen en lampen.’ 

What If Lab
De denkwijze van designers brengt voor gemeenten de nodige voordelen met zich mee, zo vertellen de initiatiefnemers aan Binnenlands Bestuur. Bij de start dit jaar van de projecten werd aan gemeenten gevraagd met welke maatschappelijke vraagstukken zij worstelen binnen 3 thema’s, weerbaarheid, stedelijke armoede en e-health. Daaruit zijn drie ‘problemen’ gekozen. Per project organiseerden drie ontwerpbureaus een pitch. Een deskundige jury koos hierbij de meest geschikte partij uit. Uiteindelijk zijn drie projecten van start gegaan in het ‘What if Lab’, deze worden tussen 20 en 28 oktober gepresenteerd tijdens de Dutch Design Weeks. Ontwerpers zijn hierbij vanaf het begin betrokken.

De toegevoegde waarde van designers

Chief Business Officer Edwin Schenk denkt dat designers een grote toegevoegde waarde kunnen hebben voor gemeentelijke projecten. ‘Er is een nieuwe generatie ontwerpers opgestaan, die anders naar de wereld kijkt dan voorheen gedaan werd. Zij willen de wereld verbeteren en zijn creëren maatschappelijk relevante oplossingen.’ Gemeenten kennen diverse maatschappelijke vraagstukken. Met designers halen zij een andere manier van denken binnen, die volgens Schenk inspirerend werkt voor de eigen medewerkers en innovatie teweegbrengt. Projectmanager Joost Broumels van VNG vult aan: ‘De kracht van de samenwerking zit hem vooral in de georganiseerde diversiteit in de teams. Design werd lange tijd gezien als de laatste 5 procent toevoegen aan een product. Plat gezegd: of het product er wel mooi uit ziet voor de gebruiker. Nu zijn designers van het begin af aan bij een gemeentelijk project betrokken. Ze stellen hierbij andere vragen dan ambtenaren. Dit geeft nieuwe inzichten en zorgt voor een andere energie. Wanneer je pas op het einde over design gaat nadenken, kan dit grote problemen opleveren.’

Oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken

Ontwerper Marijn van der Poll is enthousiast over de projecten die er inmiddels lopen en hoopt dat deze zich verder kunnen verspreiden onder gemeenten. Van der Poll licht toe: ‘De (toekomstige) gemeente Hoeksche Waard heeft een uitdaging met het ‘weerbaar’ maken van burgers. Zij zoeken manieren om burgers meer te laten meedenken met het gemeentelijk bestuur. Dit komt voort uit het thema ‘resilience’ (veerkracht). Er wordt met Hoeksche Waard door een team van ambtenaren en designers gewerkt aan een offline programma en een digitaal platform. Hierbij worden online en offline processen voor inspraak en ideeën met elkaar verweven. De gemeente Amsterdam is, als tweede project, intussen bezig om met algoritmen en data de problematiek rondom uithuisplaatsing te verkleinen. Met een tool, ontworpen met designers, kunnen we een procentuele inschatting van uithuisplaatsingen doen, op basis van data. Designers hebben bij zo’n project vooral oog voor wie het precies nuttig kan zijn en wie ermee geholpen is.’ Als derde project is er de ‘18+ doos’, vertelt Van der Poll. ‘Dit project wordt met de VNG SZN (Stichting Zwerfjongeren Nederland) en de Gemeente Utrecht uitgevoerd. Kwetsbare jongeren zijn hierbij de doelgroep. Jongeren moeten vanaf hun achttiende ineens heel veel zaken zelfstandig kunnen regelen. Denk hierbij aan verzekeringen afsluiten belasting betalen. Er zijn kwetsbare jongeren die geen mensen in hun omgeving hebben die ze hierbij helpen. De bedoeling is om, met de 18+ doos, iedere 18-jarige een pakket te geven met informatie over wat er op ze afkomt rond deze leeftijd, zonder iemand uit te sluiten.’

De 18+ doos van Stichting Zwerfjongeren Nederland en de Gemeente Utrecht. 

Cultuurverschillen direct merkbaar

De samenwerking met designers en ambtenaren is relatief nieuw. Er wordt bij de projecten gewerkt in kleine teams en de verschillen zijn gelijk al merkbaar tijdens het allereerste voorstelrondje, zo vertelt Broumels. ‘Iedere deelnemer krijgt dan twee minuten om zichzelf voor te stellen. Voor de ambtenaren was dit vrij kort, terwijl een designer dacht: hoe krijg ik de tijd vol?’ Ambtenaren denken vaak projectmatig, volgens een vast stramien. Bij designers gaat het er heel anders aan toe. ‘De VNG wil het beste uit de diversiteit binnen de samengestelde teams halen.’

Design-denken verspreidt zich over Nederland

Het ‘design-denken’ krijgt landelijk steeds meer aandacht, zo vertelt Schenk. ‘Ik merk dat de werkwijze van designers steeds meer versmelt met de rest van de maatschappij in Nederland. Dat is ook terug te zien tijdens de Dutch Design Week. Er komen journalisten van over de hele wereld. Grote partijen zoals de NS sluiten zich ook aan met een project. Het mooie aan de samenwerking met VNG is dat alle gemeenten erbij zijn aangesloten. De thema’s die we in samenspraak met VNG hebben bedacht, spelen overal en hebben een grote impact.’ Ontwerpers leren ook: zij worden klaargestoomd tot mede-eigenaar van het probleem en krijgen hiervoor masterclasses. In oktober komen diverse gemeenten langs bij de Dutch Design Weeks, vertelt Schenk. ‘Er komen meer dan 300.000 bezoekers. Het is een enorm evenement, dat door heel Eindhoven georganiseerd is. Ik roep ambtenaren op om zoveel mogelijk langs te komen en inspiratie op te doen.’ De VNG is zelf 9 dagen lang aanwezig in het Klokgebouw, waar diverse lezingen en seminars zijn te bezoeken. Van der Poll vult aan. ‘De designindustrie verspreidt zich als een olievlek. De aanpak van designers moet gemeengoed worden in de maatschappij en kan helpen los te komen van bestaande systemen en denkpatronen.’

Zie voor meer informatie de websites van DDW en Samen Organiseren.