'Krachten bundelen tegen grote techbedrijven'

De coronacrisis dwong overheden digitale stappen te maken. De geleerde lessen moeten niet verloren gaan, betogen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) in het manifest ‘Dichterbij door digitalisering’. Volgens burgemeester Franc Weerwind (D66) van Almere, tevens voorzitter van de VNG-commissie Informatiesamenleving, is het tijd voor digitale grondrechten.

Waarom komt dit manifest nu?

Weerwind: ‘We zitten in een coronacrisis. Daarin worden we geconfronteerd met de informatiesamenleving, de digitalisering die daarin doorgaat, en daar kunnen we ontzettend veel van leren. Ook voor het post-coronatijdperk. Het zou een bloody shame zijn om dat niet te doen.’

 

Wat zijn voorbeelden van dat laaghangende fruit?

‘Het thuiswerken en het snelle aanpassen van ons serviceniveau. Scholieren die digitale lessen thuis volgen. En dat heeft voordelen, maar ook nadelen. Voordelen waren dat we niet in de file stonden en dat privé en zakelijk heel dicht bij elkaar kwamen. Maar misschien is dat laatste ook een nadeel te noemen. Kon men die scheiding tussen privé en zakelijk wel aanbrengen?’

 

Hoe zijn de voordelen en nadelen in Almere bevallen?

‘Er is altijd een aantal leerlingen die geen devices hebben, geen tablet of laptop. Die konden dus niet meedoen aan digitaal onderwijs. En dan is het zo mooi om te zien dat sommige bedrijven devices beschikbaar stellen. Ineens ga je publiek-privaat samenwerken en probeer je leerlingen héél snel te bereiken.’

 

Ik denk toch dat veel mensen het idee van de overheid die samenwerkt met bedrijven eng zullen vinden. De grote techbedrijven uit de VS worden steeds machtiger. Wat kan een gemeente doen?

‘De krachten bundelen. Als wij als lokale overheid met de nationale overheid, met de Europese overheid, beseffen dat die private ondernemingen erg krachtig en machtig zijn, kunnen wij daar een duidelijk ander geluid tegenover zetten. We hebben wetten, we hebben regels, die kunnen we uitvinden, die kunnen we bedenken. Je hoorde mij praten over digitale grondrechten. Die zijn er nu nog niet.’

 

Hoe zouden die digitale grondrechten eruitzien?

‘Privacy, toegankelijkheid, transparantie, zelfbeheer van data en je eigen identiteit - dat zijn allemaal zaken die vallen onder digitale grondrechten. Als ik data gebruik over je inkomen, over je gezinssamenstelling, over je carrière, je gezondheid, dan is dat allemaal ongelooflijk gevoelig. Daarmee kan ik je insluiten of uitsluiten. Jij mag toch weten wie om welke reden welke gegevens over jou bekijkt en gebruikt? Jij hebt daar recht op.’

 

In het manifest maken de VNG en BZK duidelijk dat ze thuiswerken ook in het post-coronatijdperk willen stimuleren.

Met een bittere lach: ‘We praten over post-corona terwijl we als de dood zijn voor een tweede golf.’

 

Het lijkt weer verder weg, maar hopelijk komt er een herstel. Wat moet er gebeuren om te zorgen dat mensen dan ook echt thuis kunnen blijven werken?

‘Ik denk dat menigeen heeft gezien dat thuiswerken voordelen heeft qua snelheid en het overbruggen van afstanden. Dan moet je wel een goede digitale infrastructuur hebben die veilig beheerd wordt. Mensen moeten digitaal vaardig zijn. En we moeten oog hebben voor de eventuele psychologische effecten van thuiswerken en niet vergeten dat niet iedereen vanuit huis kán werken.’

 

Om efficiënter te kunnen werken - met hetzelfde meer doen?

‘Dat is de kracht van dit tijdperk, zeker aangezien we worden geconfronteerd met miljoenentekorten als gevolg van de decentralisaties. We hebben die taken gekregen, maar we hebben minder middelen. Dat is een discours tussen de rijksoverheid en de VNG, een gans ander onderwerp.’

 

Het gevaar is dat na de crisis bazen weer zullen eisen dat werknemers naar kantoor komen, of dat mensen inderdaad de balans tussen werk en privé uit het oog kwijtraken. Hoe is daar grip op te houden?

‘Dat is een van de punten uit het manifest, het digitale werkgeverschap. We noemen voordelen, nadelen, en we zeggen dat we de spade daarvoor nog dieper de grond in moeten slaan.’

 

Klopt, en ik begrijp dat het hier om een manifest gaat, maar een van de actiepunten is bijvoorbeeld: ‘We onderzoeken de verdere mogelijkheden en behoeften op basis van het huidige grootschalige ‘thuiswerkexperiment’.’ Dat zou sowieso gebeuren, daar is geen manifest voor nodig. Dus wat gaat dit manifest verder bieden?

‘Op dit punt maakt het manifest duidelijk dat je er oog voor moet hebben en dat je van de individuele werknemer uit moet gaan. We zijn een van de grootste werkgevers van dit land. Wat betekent dat en hoe kunnen we het verder stimuleren? We zien niet alleen de voordelen, maar ook de nadelen.’

 

Een ander actiepunt van goed digitaal werkgeverschap is een opleiding om overheidspersoneel te trainen. Is al bekend hoe dat eruit gaat zien?

‘Nee. Maar ik ben er wel blij mee dat die ambitie wordt uitgesproken. Wat we hier eigenlijk zeggen is dat we het digibewustzijn van ambtenaren op een hoger plan kunnen brengen. Als je daar werk van maakt, als twee grote werkgevers, dan krijg je een olievlekwerking.

 

Het is een lange weg om te bewandelen en daarop is het bedrijfsleven geen angstgegner, maar een partner.’