Gewoon kóppelen, die bestanden?

Fraude met publieke middelen is vooral zo wijdverbreid doordat overheden hun informatie nauwelijks naast elkaar leggen, stelt een groep ervaringsdeskundigen. De 'pleegkans' moet en kan omlaag; privacy is te vaak een excuus om niets te doen.

Te makkelijk
Waarom zou je van een geparkeerde auto wel geautomatiseerd controleren of er parkeergeld voor is betaald, maar niet of hij als gestolen of gesloopt te boek staat? Waarom kan iemand die nog vier jaar moet zitten gewoon een paspoort aanvragen? Waarom is het zo makkelijk je huis te verhuren maar er wel de hypotheekrenteaftrek voor op te strijken, of om tientallen bedrijven op hetzelfde woonadres in te schrijven?

Aan de voorkant
Degelijke frustraties brachten vorig jaar een groep mensen bijeen onder de naam Burgerinitiatief 1overheid. Bernard Welten (buitengewoon adviseur nationale Politie), Arre Zuurmond (gemeentelijke ombudsman Amsterdam), Rienk Hoff (directeur handhaving en toezicht Amsterdam), Christien Bronda (directeur Werk en Inkomen Amsterdam), Bob Hoogenboom (wetenschapper) en Frits Kemp (curator) staken de koppen bij elkaar om te kijken hoe het plegen van fraude moeilijker is te maken. Vooral door de lekken ‘aan de voorkant’ te dichten. 'Neem de samenwoonfraude', zegt Christien Bronda, die voor Divosa ook voorzitter handhaving is. 'Ongetwijfeld is er een huurcontract afgesloten met een corporatie. Maar die deelt die gegevens niet automatisch met het GBA of met de sociale dienst. Als die instanties zichzelf nou eens meer als één overheid zouden presenteren, maakt dat sommige fraude gewoon onmogelijk.'

Burger is slim
In december 2013 schatte PWC het totale fraudebedrag in Nederland op 11 miljard euro per jaar: uitkeringsfraude, toeslagenfraude, faillissementsfraude, hypotheekfraude, belastingfraude enzovoort. Tweederde van dat bedrag komt ten laste van de overheid. Bronda: 'Ik weet zeker dat de fraude in de sociale zekerheid tussen de 5 en 10 procent zit.' Hoe dat kan? 'We worden tegen elkaar uitgespeeld; die burger is slimmer dan we denken.' Ze geeft een voorbeeld. Een echtpaar verhuurt zijn woning voor veel geld aan expats. De hypotheekrente blijven ze wel aftrekken. De expats melden zich bij de gemeente voor een ID-kaart, maar dat wordt niet doorgegeven aan de Belastingdienst. Ondertussen worden er op het nieuwe adres van de verhuurders wellicht ook nog toeslagen aangevraagd.

Silo's doorbreken
Op een congres van 1overheid op 26 mei passeerden meer van die voorbeelden de revue. ‘Silo-denken’, oftewel verkokering, speelt daarbij een grote rol, stelt fraudespecialist professor Bob Hoogenboom. 'Die silo’s willen maar al te graag autonoom blijven. Het doorbreken daarvan is vooral ook een vraagstuk van politieke wil. En de slagschaduw van departementen en bewindslieden over de toezichtsinstanties is groot. Echt onafhankelijk zijn ze niet.' Hij pleit voor een onafhankelijke Nationale Fraude-Autoriteit die rechtstreeks aan de Kamer rapporteert.

Goed communiceren
Ad van Mierlo, manager van RCF Zuidwest Nederland, waarschuwt voor de simplificatie dat er gewoon een paar bestanden aan elkaar worden geknoopt en met een druk op de knop een lijst met fraudeurs uit de computer komt. 'De preventieve elementen zijn cruciaal om op de repressieve lijn de juiste dingen te kunnen doen. Dus je moet wel weten dat je niet door rood mag rijden, anders voel je je als burger niet begrepen. De overheid moet dus haar dienstverlening ook op orde hebben en goed communiceren. Pas dan kun je ook repressief zijn – controleren en sanctioneren – en ben je bezig met hoogwaardig handhaven.'

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 13, dat deze week verschijnt.