Gemeenten hopen op duidelijke regelgeving voor sensoren

Er komen steeds meer sensoren in de openbare ruimte, maar voor gemeenten is lang niet altijd duidelijk hoe hiermee om moet worden gegaan. Geonovum ontwikkelde een handreiking met regels die gemeenten kunnen hanteren. Volgens adviseur Marc de Vries van Geonovum en informatieadviseur Olha Bondarenko van gemeente Eindhoven zijn er nog veel onduidelijkheden op dit gebied. ‘Als gemeente kun je iets extra’s doen om bijvoorbeeld privacy van burgers beter te beschermen.’

Regelgeving voor sensordata ontbreekt

Het inwinnen van data via sensoren neemt een vlucht, constateert De Vries. Het aantal sensoren van gemeenten zelf neemt toe, maar ook die van particulieren. Regelgeving ontbreekt en dat levert stof voor discussie op. Bijvoorbeeld over de ethiek. Wie draagt de verantwoordelijkheid voor de data en wat mag je in de openbare ruimte wel of niet meten? ‘Met de handreiking, die kan worden gezien als een voorzet op nog te ontwikkelen regelgeving, bespreken we voornamelijk de praktische kant van deze discussie’, vertelt De Vries. ‘De handreiking is bedoeld voor professionals binnen de overheid die betrokken zijn bij projecten waar data wordt ingewonnen in de openbare ruimte. We richten ons hierbij in het bijzonder op gemeenten.’  
  

Gemeente weet niet altijd van sensoren
Bondarenko legt uit dat de discussie bij gemeente Eindhoven al langer speelt. ‘We zijn als gemeente al langere tijd nauw betrokken bij het bekende project Stratumseind, waarvoor veel sensoren zijn geplaatst. Er komen binnen onze gemeentegrenzen ook sensoren van particulieren bij, maar daar weten we als gemeente niet altijd van omdat er nu geen regels zijn en het dus niet gemeld hoeft te worden.’ De Autoriteit Persoonsgegevens grijpt in wanneer privacy geschonden wordt, maar heeft niet overal zicht op. ‘Voor gemeenten is er veel onduidelijk en het is daarom belangrijk dat hier iets aan gebeurt.’ Bondarenko verwijst naar een bedrijf dat op diverse grote stations sensoren plaatste in reclamezuilen, om zo te volgen of de blik van voorbijgangers wordt getrokken. ‘Op dit moment hoef je zoiets nog niet te melden aan de gemeente. Nu zijn deze sensoren door een oplettende voorbijganger ontdekt, maar je kan als gemeente moeilijk ingrijpen als je niet weet wat er gebeurt.’

Transparantie en eigendomsrecht
De handreiking van Geonovum is gericht op sensor-projecten zoals samenwerkingen waarbij gemeenten een leidende rol hebben. Daarnaast wordt er een handreiking gegeven voor projecten die binnen de gemeentegrenzen plaatsvinden zonder dat de gemeente actief betrokken is. Het is in beide gevallen mogelijk om regels te stellen. ‘Als gemeente kun je bijvoorbeeld met regelgeving bijdragen aan privacybescherming van de inwoners, of een register starten waarin alle vormen van dataverzameling door sensoren in de gemeente zijn geregistreerd. Een gemeente kan iets extra’s doen door het verzamelen van sensordata transparant te maken en eigendomsrecht op te eisen’, vertelt De Vries. 

Dataparagraaf voor contracten
De handreiking bestaat onder meer uit een model voor een ‘dataparagraaf’ die bijvoorbeeld in de inkoopvoorwaarden of bij een subsidieregeling kan worden opgenomen. Deze wordt momenteel door Eindhoven gebruikt. De paragraaf bestaat onder meer uit een checklist. ‘Een gemeente kan bepaalde zaken vastleggen en de data-verzamelende partij vragen om een goede afhandeling. Ze hebben de mogelijkheid om zelf regels te gaan stellen met verordeningen. Dat gebeurt nu al op allerlei vlakken zoals bijvoorbeeld een ‘plakverordening’ voor affiches. Zo ver is het nu nog niet met sensordata, maar hier wordt momenteel wel veel over nagedacht’, zo vertelt De Vries.

Wie is de eigenaar?
Gemeente Eindhoven vindt dat data die met sensoren in de openbare ruimte wordt gemeten, ook weer moet worden teruggegeven aan het publiek, legt Bondarenko uit. Al bestaat er nog discussie over hoe regelgeving van gemeenten op dit gebied er uit moet komen te zien. ‘Lokale overheden gaan hier steeds meer over in gesprek. Dat gebeurt nu ook met VNG en het ministerie van Binnenlandse Zaken.’ Duidelijk is dat er in ieder geval iéts moet veranderen. ‘Sommigen willen bijvoorbeeld een gemeentelijke verordening, anderen een wijziging in de grondwet en sommigen geen van beiden’, vertelt Bondarenko. Een verordening voor data-verzamelen zou in de toekomst een mogelijkheid kunnen zijn, stelt De Vries. ‘Soms gaan de marktpartijen er met de hoed van gemeentes vandoor. De checklist in de handreiking die er nu is helpt dat te voorkomen.’ Diverse gemeenten waaronder Amsterdam en Eindhoven denken na over regelgeving. Zowel de Vries als Bondarenko hoopt dat koepelorganisaties zoals VNG zich gaan verdiepen in de discussie en beleid ontwikkelen.