Dataficering vraagt nieuwe skills van ambtenaar

Sommige ambtenaren zullen door robot worden vervangen, maar van andere gemeenteambtenaren vraagt de dataficering van de samenleving nieuwe skills. Hoe kunnen de gemeentelijke organisatie en individuele werknemers zich voorbereiden op de veranderingen?

Samenleving dataficeert
‘Onze hele samenleving wordt gedataficeerd, alles wordt in data gevangen en geanalyseerd’, mijmert Evert-Jan Mulder. Met zijn adviesbureau Red Plume helpt hij de digitale transformatie van de publieke sector vooruit door te kijken naar wat ons land kan leren van andere landen en omgekeerd. ‘Gemeenten zijn niet onbekend met digitale technologie. We zitten al twintig jaar in het frame van de digitale overheid.’ Mulder wijst op de ontsluiting van de basis­registratie om de front- en backoffice te koppelen, DigiD en de Berichtenbox. ‘Nu is er de nieuwe golf van technologie met het internet of things (IoT), robots, chatbots en de opkomst van Artificial Intelligence en algoritmes.’

Stad is ‘datapolis’
De dataficering zien we terug in het concept smart cities met slimme lantaarnpalen, vuilcontainers, parkeerplaatsen en wifitracking. De stad is dataverzamelplaats of ‘datapolis’. ‘De afgelopen vijftig jaar ondersteunde de digitalisering bestaande structuren en werkwijzen, maar met dataficering gaan we buiten de grenzen van de gemeentelijke organisatie en worden andere modellen en werkwijzen mogelijk.’

Meer samenwerken met technologie
Voor die tijd werd ook ingezet op efficiëntere en betere dienstverlening, maar veranderde feitelijk niet zoveel. Nu is de verwachting dat die verandering wél zal plaatsvinden. ‘De rol van de gemeente zal op veel vlakken veranderen: er zijn meer data, dus daar moeten gemeenten op reageren.’ Er zullen banen verdwijnen, vooral in administratieve en direct toezichthoudende taken, zoals de parkeerwacht. ‘We vreesden voor grootschalig baanverlies door robotisering, maar het ligt genuanceerder: mensen moeten vooral meer samenwerken met technologie. De arts en advocaat krijgen ook meer te maken met AI ter ondersteuning van besluiten en analyses. Mensen in de groenvoorziening gaan sensordata uitlezen en interpreteren. Banen verdwijnen, maar het is vooral ook skills aanvullen met digital skills.’

Toezicht houden op algoritmes
Gemeenten moeten met hun tijd mee en zich veel meer dan nu bezighouden met de digitale toekomst. Mulder noemt een recent VVD-wetsvoorstel voor toezicht houden op algoritmes. ‘Amsterdam kijkt al welke algoritmes in de stad werken vanuit de overheid en of ze kunnen garanderen dat die goed, zonder bias werken. Die proberen die transparantie te realiseren. Een bedrijf in Eindhoven wilde abri’s installeren. Toen kwam de gemeente erachter dat die vol sensoren hangen. Welke spelregels spreken we af over verzamelen van data in de publieke ruimte? Die discussies mogen wel meer mainstream worden.’

Burger heeft toegevoegde waarde
Het contact met de burger is cruciaal in dit verhaal, maar Mulder heeft nog steeds het idee dat die burger niet serieus wordt genomen. ‘Ik mis in veel steden een platform voor discussie en dialoog met burgers. Dat mag intensiever. Wat vindt de burger van deze ontwikkelingen? Living labs worden vaak door overheden bedacht en uitgevoerd, terwijl de burger echt een toegevoegde waarde heeft. We zitten niet te wachten op meer surveillance of op dingen die niemand gebruikt.’

Up- en reskilling ambtenaar
De noodzaak tot up- en reskilling van ambtenaren is afhankelijk van hun werk, weet Renz Davits, programmamanager bij A&O fonds Gemeenten. ‘Voor de impact op je werk maakt het verschil of creativiteit, strategie, probleemoplossing en contact en interactie met doelgroepen en burgers een rol spelen of dat je in een gestructureerde omgeving en in een werkproces zit met weinig interactie met burgers of klanten. Zit je in meer routinematig, administratief werk, met eenvoudige vragen, dan is je werk meer gevoelig voor robotisering. Technologie biedt dan ook meer mogelijkheden, zoals voor data-analyse, en maakt het werk gemakkelijker, zodat je meer tijd overhoudt voor die interactie en probleemoplossing, strategieontwikkeling en creativiteit.’

Kansen op nieuw werk
Volgens Davits heeft iedereen kansen om ander werk te doen, al zal dat voor de een gemakkelijker zijn dan voor de ander. ‘Gemeenten moeten erop anticiperen in de organisatie. Nieuwe technologie biedt mogelijkheden om te werken aan nieuwe vraagstukken, opgaven beter aan te pakken en de dienstverlening te verbeteren. Het biedt kansen op nieuw werk. Of dat inderdaad plaatsvindt, hangt samen met kansen zien en technologie ook gebruiken om vraagstukken op te pakken.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week (inlog)