Ambtenaren moeten vooroordelen leren herkennen

Trainingen in het herkennen van vooroordelen voor ambtenaren moeten ‘onbedoelde’ discriminatie in uitvoeringsorganisatie voortaan helpen voorkomen. Dat schrijft premier Rutte in de kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend Onrecht’. Ouders kregen bij de fraudeaanpak bij Toeslagen  met discriminerend of ongepast taalgebruik te maken. Ambtenaren bij de Belastingdienst en Toeslagen moeten weten dat zulk taalgebruik niet acceptabel is, zich ervan bewust zijn welke schade bij ouders wordt aangericht en hoe kwetsend dit is.

Vertrouwen in overheid ‘diep beschadigd’
Een eerlijke en onbevooroordeelde behandeling staat aan de basis van het vertrouwen in de overheid, schrijft Rutte. Het kabinet ‘realiseert zich ten volle dat dit vertrouwen diep beschadigd is bij ouders die te maken hebben gehad met discriminatoire bejegening’. En het kabinet betreurt het dan ook ten zeerste dat bij de fraudeaanpak bij Toeslagen specifiek op nationaliteit is gezocht en ouders met een niet-Nederlandse of dubbele nationaliteit alleen al op basis daarvan meer kans hadden op controle door de Belastingdienst. Rutte schrijft dat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft aangegeven dat zij een sanctie zal opleggen op basis van deze overtredingen. Verder worden signalen van discriminerend/ongepast taalgebruik en uitingen onderzocht en ‘passend opgevolgd’.

Niet alleen data verwijderen
Het kabinet wil dat fraudeaanpak op basis van nationaliteit nooit meer kan gebeuren. Daarom zijn alle gegevens over dubbele nationaliteit die nog in de systemen van Toeslagen stonden verwijderd. Ook is het kenmerk nationaliteit verwijderd uit het risicosysteem van Toeslagen. Maar voorkomen van discriminatie en ongeoorloofd gebruik van gegevens kan niet alleen met data verwijderen. Ook ambtenaren dienen zich voldoende bewust te zijn van de regels over het gebruik van gevoelige persoonsgegevens, zoals nationaliteit, en dat discriminatoire of denigrerende uitlatingen op de werkvloer niet worden getolereerd.

Goed leiderschap ‘eerste vereiste’
Cultuurprogramma’s bij de Belastingdienst en Toeslagen zullen er bijzondere aandacht aan besteden en ambtenaren krijgen trainingen om verantwoord met persoonsgegevens om te gaan. Het kabinet zet ook in op actieve aanpak van ‘onbedoelde’ discriminatie in uitvoeringsorganisaties, zoals UWV, SVB en DUO, zoals het programma van de politie gericht op de basisteams. ‘Overigens laat dit onverlet dat goed leiderschap op dit punt een eerste vereiste is.’ De inzet op een actieve voorbeeldfunctie zal in het veld en bij de uitvoeringsorganisaties worden verhoogd. ‘Belangrijk is dat zo’n aanpak vooral moet uitgaan van wat effectief is op de werkvloer.’

Inzicht in vooroordelen
Maar discriminatie kan ook verminderen door ambtenaren bij uitvoeringsdiensten meer inzicht te bieden in vooroordelen ‘die, vaak onbewust, een rol spelen bij de uitvoering van hun werk’. Het College voor de Rechten van de Mens biedt trainingen aan, waarbij ambtenaren hun eigen vooroordelen leren herkennen, zodat wordt voorkomen dat deze effect hebben op hun dagelijks handelen. Met het College zal het kabinet afspraken maken over de mogelijkheid om trainingen te geven aan ambtenaren van de Belastingdienst en Toeslagen, en daarna ook aan ambtenaren van andere grote uitvoeringsinstanties, zoals het UWV, SVB en DUO. 

Structureel 12 miljoen voor 'anti-discriminatie'
In het budgettair kader dat met de kabinetsreactie werd meegestuurd staat dat er tot 2026 jaarlijks 12 miljoen euro wordt uitgetrokken voor 'anti-discriminatie' bij het rijk en gemeenten. Overigens hebben ambtenaren van ministeries en gemeenten de afgelopen jaren al trainingen gevolgd bij het College voor de Rechten van de Mens om hen bewust te maken van hun eigen vooroordelen en stereotypen en zo discriminatie voorkomen, schreef minister Ollongren van Binnenlandse Zaken eerder dit jaar. Het verder bevorderen van dit bewustzijn bij de overheid is ook een belangrijk speerpunt in het strategisch personeelsbeleid Rijk 2025.

Rijksbrede inventarisatie
Verder meldt Rutte dat het ministerie van SZW samen met UWV en SVB een inventarisatie maakt van hoe binnen de sociale zekerheid gebruik wordt gemaakt van nationaliteit in wetten, regelingen, procedures en risicomodellen. ‘Hierbij gaan we ook kijken naar uitvoeringspraktijk en cultuur.’ Het kabinet pakt deze inventarisatie rijksbreed op voor alle ministeries en uitvoeringsorganisaties.