‘Toezeggingen kabinet over privatisering nog vaag’

Het kabinet doet veel toezeggingen in haar reactie op het parlementaire onderzoeksrapport naar privatisering en verzelfstandiging van overheidsdiensten. ‘Maar om de hardheid daarvan vast te stellen is nog flink debat nodig’, vindt Eerste Kamerlid en voorzitter van de onderzoekscommissie Roel Kuiper (CU).

Flink debat nodig
Kuiper signaleert dat het kabinet in haar reactie op het rapport de analyse van de commissie volgt en veel toezeggingen doet. ‘Tegelijkertijd moeten we nog een flink debat voeren om de hardheid van de toezeggingen vast te stellen, want dat is nu nog niet mogelijk.’ De toezeggingen van het kabinet gaan zijn er in verschillende gradaties: van hard naar zacht. Een van de harde toezeggingen vindt Kuiper de nulmetingen van nieuwe privatiseringen en evaluaties een vast onderdeel worden van het proces. Ook neemt het kabinet het besliskader voor privatiseringen en verzelfstandigingen over van de commissie als “checklist”. ‘We moeten bijvoorbeeld vragen wat die checklist precies betekent. Er zijn namelijk ook andere besliskaders in ontwikkeling.’

Kabinet wil verantwoordelijkheid niet alleen bij BZK
Een belangrijk aanbeveling neemt het kabinet niet over: de politiek-bestuurlijke verantwoordelijkheid voor het verzelfstandigings- en privatiseringsbeleid in het algemeen komt niet, zoals de commissie aanbeveelt, in een hand bij de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, maar bij drie ministeries (Financiën, Economische Zaken en Binnenlandse Zaken) die dan meer gezamenlijk zullen optrekken en gezamenlijk het parlement zullen informeren. Volgens het kabinet komt de specifieke expertise en kennis over marktordenings-, sturings- en toezichtsvraagstukken het best tot zijn recht bij de verschillende departementen.

Visie en samenhang is nodig
Volgens Kuiper is het prima dat drie expertises verdeelt zijn over de drie departementen, maar moet er ook aandacht zijn voor generiek beleid. ‘De verschillende aspecten van het beleid moeten worden uitgevoerd, maar het is ook belangrijk dat er samenhang is. Neem de staatsdeelnemingen. Financiën deed dat betrekkelijk autonoom, maar aan aandelen in een bedrijf zitten ook maatschappelijke kanten. Nu komt er een nieuwe nota staatsdeelnemingen, maar ik wil een meer overtuigende reactie op de fragmentatie van de rijksdiensten. Daar is visie en samenhang nodig.’

Niet alleen onder de loep nemen
Volgens het kabinet constateert de onderzoekscommissie terecht dat privatiseringen en verzelfstandigingen sinds de jaren ’80 de relatie tussen overheid en samenleving hebben veranderd en deze ook consequenties voor de burger hebben gehad. Bij deze trajecten heeft niet altijd een expliciete en volledige weging van publieke belangen plaatsgevonden. Op het terrein van zelfstandige bestuursorganen (zbo’s) noteert Kuiper ook een beweging bij het kabinet. ‘Maar wat betekent het materieel? Ons voorstel is de Kaderwet Zbo aan te passen. Het kabinet wil het onder de loep nemen, maar dat moet wel worden gevolgd door een nieuwe blik op de wet.’

Kabinet zegt weinig over fragmentatie rijksdienst
Een breder punt wil Kuiper ook nog maken. ‘Als commissie hebben we de stevige analyse gemaakt dat de rijksdienst een complex geheel is geworden. Daar zie ik in de kabinetsreactie vrij weinig van terug. Wij stellen dat de rijksdienst ingewikkeld in elkaar zit en eenduidigheid en uniformering noodzakelijk zijn. Dat heb ik niet in de kabinetsreactie teruggevonden.’ Het kabinet neemt veel over, maar brengt ook veel terug naar staand beleid. ‘Dat moeten we in de gaten houden.’ Op het spoor en de posterijen wil het kabinet aanpassingen. ‘Maar ze moeten nog wel duidelijk maken hoe. Voor de exacte betekenis is de parlementaire behandeling nodig.’

Parlement moet bestuurder zbo grondig kunnen spreken
Over de “horizontale verantwoording” van bestuurders van zbo’s in het parlement zegt het kabinet ook niet veel, vindt Kuiper. ‘Ze zeggen dat het goed is voor de verantwoording van de uitvoering, maar dat het niet strijdig mag zijn met de ministeriële verantwoordelijkheid. Dat kenden we al. Ze willen er terughoudend en zorgvuldig mee omgaan. Maar het kabinet kan altijd nog zeggen dat het niet kan. Wij vinden dat het parlement een grondig gesprek moet kunnen voeren met de bestuurder van de uitvoerende organisatie. Dat moeten we ook inbrengen.’

Vanaf volgende week behandeling in Eerste Kamer
Het parlement zal ook nog over haar eigen rol moeten debatteren, onder andere over meer aandacht voor uitvoering van bestaand beleid. De Eerste Kamer begint vanaf volgende week met de behandeling in de commissie Binnenlandse Zaken. In de Tweede Kamer bereidt de commissie Binnenlandse Zaken alvast een subcommissie voor, maar zij wacht eerst de behandeling in de Eerste Kamer af.