Wij - Doetinchemmers, Achterhoekers - wij zijn doorpakkers, geen zeurpieten en al zeker geen ‘big spenders’. En tot op heden is het Doetinchem nog altijd gelukt om een sluitende begroting te presenteren. De laatste jaren met veel kunst en vliegwerk. Daar kun je trots op zijn natuurlijk, maar de vraag is of dit duurzaam is. Want de rek is er nu echt wel uit.  Toch lijkt het maar niet door te dringen tot onze regering. Het is de hoogste tijd om de bestuurlijk-financiële verhoudingen tussen Rijk en gemeenten aan te pakken. In het belang van de inwoners van alle gemeenten die ons land rijk is.

Den Haag is de afgelopen weken in de ban van Omtzigtgate. In deze crisis gaat het in grote lijnen over drie onderwerpen: coalitievorming, dualisme en tegenmacht. Wat kan het lokaal bestuur leren met betrekking tot deze onderdelen van Omtzigtgate?

Het is een wonderlijk en misplaatst plan. Terwijl landelijk openheid en transparantie in het bestuur wordt bepleit, komt uit onze regio een voorstel om een ondemocratische bestuurdersclub te versterken, dat gaat lobbyen in Den Haag en vooral in Europa. Tenminste, dat willen bestuurders van de Metropoolregio Amsterdam (MRA), met als voorzitter de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Zij en haar collega’s spiegelen zich graag aan grote Europese steden als Londen of Parijs. Het belooft weinig goeds. Bestuurders pakken meer macht, bewoners hebben het nakijken.

Rijk en gemeenten werken intensief aan versterking van de integriteit van het lokaal bestuur. Onderdeel van de aanpak is het 'Wetsvoorstel bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur'. De nota van wijziging daarop stelt voor om de al vrij gangbare risicoanalyse voor kandidaat-wethouders verplicht te maken en gemeenteraden in een verordening regels over reikwijdte en proces te laten vaststellen. Dat biedt veel ruimte om de risicoanalyse vorm te geven. ‘Prachtig!’, hoor ik verdedigers van lokaal zelfbestuur zeggen.

Mij leek het voor de hand liggen: institutionele vooringenomenheid, zoals in de toeslagenaffaire, is in strijd met het verbod op vooringenomenheid. Dit staat in artikel 2:4 lid 1 Algemene wet bestuursrecht. De bepaling betekent dat sympathieën, antipathieën en persoonlijke meningen geen rol mogen spelen bij bestuursbeslissingen zoals toeslagen of vergunningen. Het is met lid 2 Awb – het verbod op belangenverstrengeling – de basis voor bestuurlijke en ambtelijke integriteit.

In vrijwel alle gemeenten zijn buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) werkzaam. Bij het verwerken van persoonsgegevens door boa’s moeten gemeenten rekening houden met twee privacyreglementen: zowel de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) als de Wet politiegegevens (Wpg). Veel gemeenten zijn zich onvoldoende bewust van de verplichte privacy- en internal audit in 2021 voor naleving van de Wpg.

Burgerparticipatie is een thema dat regelmatig in beleidsvoornemens opduikt. Op dit moment is het actueel in het kader van de Omgevingswet die volgend jaar in werking treedt. In een AMvB bij deze wet staat dat gemeenten moeten vastleggen hoe participatie wordt georganiseerd. Dat kan nog alle kanten op.

Vorig jaar was ik met een gemeente in gesprek over hun ambitie om flexibel en wendbaar te worden. Na een tijdje bleek waarom het niet lukte: de controller was de baas. De afdeling control stuurde zodanig op doelmatigheid, rechtmatigheid en verantwoording dat elke verandering in de kiem werd gesmoord. Op de vraag ‘wie is hier eigenlijk de baas?’ komen we soms bijzondere antwoorden tegen.