Vanaf het start van de coronacisis is voor gemeenteraden digitaal vergaderen het gewichtigste item. De tijdelijke wet digitale beraadslaging moest er aan te pas komen om de lokale besluitvormingsmachine in stand te houden.
De gemeenteraad is het machtigste orgaan van de gemeente. De praktijk is anders. De colleges van B&W hebben de grootste invloed op de koers van de gemeente. Het kan anders.
Coronaveerkracht. Complete bevolkingsstammen hebben zich georganiseerd, orde op zaken in de buurt gesteld en nieuwe leefregels opgesteld. Trouw werden de door de overheid opgelegde eisen opgevolgd. Scheuren komen in de centrale crisisaanpak. De gezondheidsmanie raakt in het slop. Op straat worden de anderhalvemeterkwekkers vreemder aangekeken. Mensen hebben het even gehad met nog langer binnen blijven.
Landelijke beleidsdoelen waren leidend bij decentralisaties in de afgelopen decennia. Ondertussen hebben decentralisaties de toch al moeizame positie van gemeenteraden verder onder druk gezet. Versterking van de lokale democratie is daarom vereist. Een nieuwe Wet op de Decentralisaties moet daarom de lokale volksvertegenwoordiging een duidelijk stem geven in het overhevelen van taken tussen gemeenten en andere overheden.
Het was een opmerkelijk moment tijdens de persconferentie van minister-president Rutte, vorige week dinsdag. Hoe zat het eigenlijk met de tandartsen, wilde een journalist van het Algemeen Dagblad weten. In het advies van het Outbreak Management Team had gestaan dat ze wel weer open mochten, maar Rutte had er in zijn algemene verhaal niets over gezegd. Het leverde de journalist een opmerkelijk antwoord op. De overheid heeft de tandartsen niet gesloten, reageerde Rutte, dat hebben ze zelf gedaan. Tandartsen en mondhygiënisten konden altijd al open.
Mens en maatschappij worden geplaatst voor morele dilemma’s die decennialang irrelevant zijn geweest, en nu acuut zichtbaar worden. Eén van deze ethische problemen betreft de duur en aard van de intelligente lockdown, en de weging van volksgezondheid, economie, onderwijs, en andere maatschappelijke effecten.
De anderhalvemetersamenleving. Alleen al het woord is te lang. Maar wat ik niet snap is dat het als feit wordt gepresenteerd: dit is ons voorland, dit is ‘het nieuwe normaal’. Zonder discussie.
Het kabinet werkt aan een spoedwet om de huidige noodverordeningen een steviger juridische basis te geven. Daarmee wordt de democratische controle gewaarborgd en kunnen de grenzen van de afwijkingen van de Grondwet door de Tweede Kamer worden aangegeven als ook de mate waarin burgerlijke vrijheden zoals vrijheid van onderwijs en privacy mogen worden beperkt.
De regen lijkt een gordijn. Eén enkele auto weeft zich door het netwerk van eenzame landweggetjes. Aan boord zitten vader en zoon van 12 die samen een paar dagen doorbrengen. De stilte in de cabine wordt langzaam oncomfortabel. Nu eens slaat vader linksaf, dan weer rechts. De toeschouwer weet het allang: vader is verdwaald. De zoon is gewend dat zijn ouders weten wat ze doen, dus hij maakt zich geen zorgen. Maar hij is ook niet gek. Ten langen leste vraagt hij zijn vader: ‘Zijn we er al bijna?’
De dynamiek van de ongekende Covid-19-crisis en de onzekerheden waarmee ze gepaard gaat, vraagt om snel, ondernemend en onorthodox handelen van overheidsmanagers en het stimuleren van innovatief gedrag bij medewerkers. Tegelijkertijd is het de vraag of de publieke sector daar eigenlijk wel voor is, en of die sector wel om kan gaan met situaties met een hoge mate van onzekerheid. Een meer fundamentele kwestie daarbij is hoe institutionele en rechtsstatelijke rollen en verplichtingen van overheidsmanagers en hun organisaties zich verhouden tot meer risicovol, ondernemend en disruptief gedrag.
De ellende van Corona dwingt gemeenten om naar de digitale (on)mogelijkheden te kijken. Gelukkig zijn gemeenten al jaren bezig digitale stappen te zetten. Met name op het terrein van dienstverlening. Dat komt nu goed uit.
Een corona-vaccin laat naar verwachting tot volgend jaar op zich wachten. Tot die tijd wordt hard gewerkt aan technologische oplossingen die in elk geval de verspreiding van het virus kunnen tegengaan. Zo opperde minister De Jonge van VWS de mogelijkheid van een app waarmee mensen kunnen zien of zij in contact zijn geweest met een besmet persoon.
Crisiscommunicatie komt in het staatsrecht in verschillende vormen voor. Toespraken vanuit het Torentje of Huis ten Bosch, brieven van burgemeesters aan de kleuters in hun gemeente en departementale roadshows met een doventolk. Daarbij gaat natuurlijk wel eens wat mis. Maar in tijden van democratische schraalheid, is klagen over onduidelijke crisiscommunicatie een van de weinige democratische waarden die we nog kunnen waarmaken.
Vaak wordt een ziekte overgebracht door mensen, maar soms door dieren. Vooral ratten en muizen zijn berucht. Het vervelende is dat die beesten bijna overal zitten. In steden, waar veel afval op straat ligt. Op boerderijen.
Het recht kent twee soorten urgentie: overmacht en noodtoestand. Zij worden niet onderscheiden door de ernst van situatie, maar door de afwijking die zij legitimeren. Overmacht gaat over normen waar je om bijzondere redenen tijdelijk niet aan kunt voldoen. De noodtoestand gaat over bevoegdheden die je eigenlijk niet zou moeten willen gebruiken.
Even genoeg naar uw scherm gestaard? Beluister vanaf nu de columns van de Mystery Burger als podcast!