Winants: ‘Verstandige mensen haken af in de politiek’

Luc Winants kon het als hoeder van de integriteit in Brunssum niet langer aanzien en stapte op. De verloedering van de lokale politiek in Brunssum én daarbuiten is volgens de oud-burgemeester hemeltergend. ‘Die werkt ondermijning in de hand’, zegt hij in een interview met Binnenlands Bestuur. 

Winants heeft goede hoop dat het signaal dat hij met zijn ontslag heeft willen afgeven aan de politiek, ook doordringt in de Brunssumse huiskamers. Maar of het helpt? ‘De twee CDA-raadsleden zijn moegestreden en doen niet mee aan de verkiezingen. De drie PvdA-raadsleden komen ook niet terug. Het jonge en veelbelovende VVD-raadslid Jaimy van Dijk stopt er ook mee. Die zegt: ik wil niet geassocieerd worden met deze politiek in Brunssum. Dat zie je overal in Nederland: verstandige mensen haken steeds vaker af in de lokale politiek. Ik begrijp dat op zich wel, maar tegelijk zeg ik: verdedig de democratie, want anders worden we gegijzeld door de schreeuwlelijkerds en de bozen. Mensen die denken: als er plaats is, pak mij maar! Je ziet dat nu al: verongelijkte mensen bij wie in Brunssum een hennepplantage is geruimd, zoeken de lokale politiek op.’

Fatsoen
Dat ruimen van plantages deed burgemeester Winants gemiddeld één keer in de week. Maar die aanpak leidde, zoals meer zaken, wel tot tweespalt in de gemeenteraad. ‘Met het in Brunssum onvermijdelijke gescheld’, weet Winants. ‘Raadslid Palmen die het college in een debat eerst uitmaakt voor terroristen en later voor verkrachters. Die een mede-raadslid uitmaakt voor ‘vèrkeskop’, waarvoor hij in 2015 is veroordeeld door de politierechter, en de burgemeester uitscheldt voor ‘achterlijke heinie’. Juist omdat er zoveel voorbeelden zijn weggevallen, moet politiek en bestuurlijk Nederland een toonbeeld zijn van fatsoen.’ Toch wordt Jo Palmen vervolgens wethouder, ondanks een alarmerend integriteitsrapport over hem.

Sneaky
‘Met mijn ontslag heb ik aandacht gevraagd voor het Palmen-verhaal, maar ik heb óók aandacht willen vragen voor de verloedering van de lokale democratie. Die verloedering werkt de ondermijning in de hand.’ Het alarmerende integriteitsonderzoek was klaar, Winants was ermee naar de raad gestapt en een meerderheid in de raad vond het wel goed zo. ‘Ik heb toen het ultieme gebaar gemaakt’, zegt hij. ‘Ik had geen keuze. Het afgelopen half jaar heb ik op alle mogelijke manieren, dan weer vriendelijk en dan weer hard en strijdbaar, met coaching door externen en met individuele gesprekken en met fracties, geprobeerd om de raad op de rails te krijgen. Dat is niet gelukt. Als de raad dan ook zonder integriteitstoets sneaky een raadslid wethouder maakt, terwijl de voltallige gemeenteraad nota bene in juni in een reglement van orde heeft bepaald dat níemand in Brunssum wethouder wordt zonder zo’n toets, dan zijn we uitgepraat.’

Voor gek
Na zijn vertrek heeft minister Ollongren van Binnenlandse Zaken aangekondigd te bekijken of uitbreiding van de gereedschapskist voor burgemeesters opportuun is. Hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga vindt dat te voorbarig. De burgemeester is volgens hem immers pas sinds kort verantwoordelijk voor de bestuurlijke integriteit. ‘Hier moet je eerst een tijdje mee experimenteren’, schreef hij in Binnenlands Bestuur.

Volgens Winants valt er niets te experimenteren, omdat ‘je uiteindelijk altijd met lege handen staat’. Hij geeft een voorbeeld: ‘Palmen eiste dat ik een raadsvergadering zou beleggen over zijn grondconflict met de gemeente. Dat weigerde ik als hoeder van de integriteit. Hij maakte misbruik van zijn positie en plaatste zijn eigenbelang boven het algemeen belang. “En toch schrijf je die vergadering uit, want ik heb vier handtekeningen van raadsleden en daarmee sta ik in mijn recht.” Ik bellen met de provincie en het ministerie. Antwoord: poot stijf houden.  Palmen zette door en dreigde met een procedure omdat ik mij niet aan de Gemeentewet hield. De provincie en het ministerie waren niet meer zo zeker van hun zaak. Ik moest die vergadering toch maar uitschrijven. De ene schending van de integriteit na de andere en wie staat er voor gek?’

Criminelen in raad
Elzinga zegt volgens Winants feitelijk: de gemeenteraad is de baas, niet de burgemeester. Accepteer het maar. ‘Dan moeten we óók accepteren dat straks in allerlei gemeenteraden en colleges mensen kunnen zitten met een criminele achtergrond die ongehinderd hun eigenbelang kunnen najagen’, reageert Winants. De luxe om ‘een tijdje te experimenteren’ is er volgens hem niet. Wat te doen? ‘Als alle alarmbellen gaan rinkelen, dan zou de burgemeester samen met de commissaris van de koning een dwingend advies aan de raad moeten kunnen geven om deze mijnheer of mevrouw niet te benoemen. Dat gaat ver, maar zonder dit instrument kun je de ondermijning van het bestuur niet bestrijden.’

Lees het volledig interview in Binnenlands Bestuur nr. 1 van deze week (inlog)