VVD grootste; CDA beperkt verlies

De VVD is door de collegevorming nu de grootste partij in provincieland; het CDA wist de schade te beperken.

De VVD heeft de winst bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2 maart weten te verzilveren. De VVD, de derde partij in provincieland, heeft door de uitslag en de onderhandelingen voor de nieuwe provinciebesturen de positie van grootste partij overgenomen van het CDA.

De VVD zit in tien van de twaalf nieuwe provinciebesturen, dat was zeven van de twaalf. Alleen in Friesland en Groningen blijven de liberalen in de oppositiebankjes. In de schaduw van de VVD haalde D66, voorheen in geen enkel provinciaal college, bestuursposten in vijf colleges binnen van GS: Gelderland, Groningen, Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland. De VVD heeft ook de meeste gedeputeerden. De liberalen waren derde, na CDA en PvdA, maar hebben de positie van het CDA overgenomen. De liberalen hebben zeventien van de 57 gedeputeerden, bijna een derde van het totaal.

Het CDA, derde partij bij de Statenverkiezingen, wist het verlies te beperken. De christendemocraten zaten in elf provinciebesturen en komen terug in tien van de twaalf besturen. Alleen in Groningen werd het CDA naar de oppositie verwezen, in Drenthe blijft het CDA oppositiepartij. De partij moest wel een fors aantal gedeputeerden inleveren. Van de gedeputeerden kwam 36 procent van CDA-huize, dat is gedaald naar 24 procent.

De collegevorming is goed nieuws voor het kabinet van premier Rutte. De twee officiële regeringspartijen, VVD en CDA, zijn niet alleen in gemeenteland, maar ook in provincieland de partijen die in de meeste besturen zitten. Dat is voor het kabinet, dat bestuursakkoorden wil sluiten met provincies en gemeenten, niet onbelangrijk.

In Noord-Holland en Flevoland, twee van de drie provincies die tegen het conceptbestuursakkoord voor provincies zijn, is de VVD de grootste partij. De grootste oppositiepartij, de PvdA, is door de collegeonderhandelingen de derde partij in de provincie geworden. Dat is vergelijkbaar met de positie van de partij in de gemeenten. Daar is de PvdA de vierde partij na de lokale partijen, CDA en VVD. Alleen in het noorden heeft de PvdA haar traditionele dominantie positie weten te behouden. Friesland, de derde provincie die tegen het provinciaal bestuursakkoord is, heeft een college zonder VVD, maar met het CDA. De PvdA moet genoegen nemen met deelname aan zeven provinciale colleges en levert acht gedeputeerden in; van twintig naar twaalf.

Versplintering

De provinciale collegevorming toont scheuren in het bastion van de drie traditionele bestuurderspartijen CDA, PvdA en VVD. Met een kleiner aantal gedeputeerden (69 voor de verkiezingen, 57 na de collegevorming) moeten VVD, CDA en PvdA met minder gedeputeerden genoegen nemen. Van de 69 gedeputeerden in de oude colleges waren elf in handen van andere partijen: ChristenUnie (7), GroenLinks (2), SGP (1), SGP/ ChristenUnie (1). In de nieuwe colleges is het aandeel van de andere partijen gegroeid: van 11 naar 14, verdeeld over D66 (5), GroenLinks (2), PVV (2), SP (2), FNP (1), SGP (1) en SGP/ChristenUnie (1).

De afbrokkeling van de dominante positie van de bestuurderspartijen is ook te zien aan de verkleining van de bestuurlijke smaldelen. CDA en PvdA zaten stevig in de oude colleges. Alleen in Groningen heeft de PvdA nog de overhand met drie op vijf gedeputeerden. Het CDA was in de provincies Gelderland, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg, de bestuurlijke machtsfactor met drie gedeputeerden in GS en twee gedeputeerden in zes andere provincies. Alleen in Friesland, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg heeft het CDA nog een dubbele bezetting in GS. De partij van Maxime Verhagen heeft het nergens meer alleen voor het zeggen.

De versplintering heeft geleid tot forse vernieuwing. Drie politieke partijen zijn nieuw op het provinciale pluche: de Fryske Nationale Partij in Friesland, de SP in Zuid-Holland en Noord-Brabant en de PVV in Limburg. Daarnaast zijn zes op tien gedeputeerden nieuw op het pluche. Met uitzondering van Brabant en Friesland is overal minimaal de helft van de gedeputeerden vernieuwd. Zuid-Holland spant de kroon met vijf nieuwe gedeputeerden.

Coalitievorming provincies
Na afronding in alle twaalf provincies