VNG over Rutte IV: valse start nieuw kabinet

De VNG heeft stevige kritiek op een aantal voor gemeenten cruciale punten uit het woensdag gepresenteerde regeerakkoord. Die kritiek richt zich op de opschalingskorting, de financiering van de jeugdzorg en die van de woningbouwopgave. Gemeenten vinden het daarnaast onbegrijpelijk dat er geen woord wordt gerept over het herstel van interbestuurlijke verhoudingen en versterking van de financiële positie van gemeenten. De gemeentekoepel spreekt van een ‘valste start van het nieuwe kabinet’.

‘Een valse start die zich bovendien niet verhoudt tot het noodzakelijke nieuwe elan in de bestuurscultuur en de interbestuurlijke verhoudingen’, schrijft VNG-voorzitter Jan van Zanen in een brief aan de Kamer.

Arbitrage terzijde

In het regeerakkoord wordt de uitspraak van de arbitragecommissie over de jeugdzorg ‘eenzijdig ter zijde geschoven’. Die commissie was door de VNG ingeschakeld om een einde te maken aan het langslepende conflict tussen rijk en gemeenten over de financiële tekorten van gemeenten op de jeugdzorg. Vooraf was afgesproken dat beide partijen de uitspraak van de commissie zouden overnemen. Een van die afspraken was dat het rijk de komende jaren miljarden euro’s extra aan gemeenten geeft voor de jeugdzorg, maar dat die bedragen langzaam zouden worden afgebouwd.

Risico

Tot verontwaardiging van de VNG boekt het nieuwe kabinet al veel eerder kortingen in op dat extra budget. Het gaat om 100 miljoen in 2024 en een half miljard vanaf 2025. ‘Dit is onhaalbaar’, aldus Van Zanen. En tegen alle afspraken in: ‘arbitrage is arbitrage’. De invoering van een eigen bijdrage en begrenzing van de behandelduur, zoals in het regeerakkoord wordt voorgesteld, bieden in de ogen van de VNG geen soelaas en geen garantie dat die besparing ook daadwerkelijk wordt behaald. Het risico mag niet bij gemeenten komen te liggen, benadrukt Van Zanen. De VNG roept de Kamer op een stokje te steken voor dit plan.

Zwaard van Damocles

De VNG is verbolgen dat een nieuw kabinet de opschalingskorting nog steeds niet wil schrappen. De korting is al een tijdje bevroren en dat blijft zo. Zij moet per 2026 helemaal van tafel, vindt de VNG. De korting blijft nu ‘als een zwaard van Damocles boven de gemeenten hangen’, schrijft Van Zanen. De grond voor de korting is al jaren weg. Deze was ingevoerd in het kabinet Rutte II, toen er plannen waren om gemeenten te vormen van minimaal 100.000 inwoners. Dat plan sneuvelde al snel, maar de opschalingskorting bleef staan. Nu de korting in de lucht blijft hangen, moeten gemeenten in hun meerjarenbegrotingen ‘rekenen met een volledige terugkeer van de opschalingskorting’. Als die korting definitief wordt geschrapt, hebben gemeenten meer lucht om structureel te investeren in structurele opgaven, stelt de VNG.

Sigaar uit eigen doos

De financiering van de woningbouwimpuls en het volkshuisvestingsfonds is gemeenten een doorn in het oog, terwijl de ambitie om in woningbouw te intensiveren wel wordt gesteund. Voor de financiering van de woningbouwopgave wordt 1,6 miljard euro uit het gemeentefonds gehaald en via een specifieke uitkering toebedeeld aan een aantal gemeenten. Onwenselijk, vindt de VNG. ‘Dit is niet alleen een sigaar uit eigen doos die ten koste gaat van andere noodzakelijke gemeentelijke investeringen, het is ook een herverdeling van het gemeentefonds waarbij alle gemeenten betalen voor woningbouw en leefbaarheid in enkele gemeenten’, schrijft Van Zanen aan de Kamer. Een objectieve grond ontbreekt en deze keuze leidt ‘tot een grotere disbalans tussen stad en omliggende gemeenten.’

Onzichtbaar

Zwaar teleurgesteld zijn gemeenten over de wijze waarop zij in het nieuwe regeerakkoord als ‘uitvoeringsloket’ van rijksbeleid worden weggezet. Ook de passage dat het rijk zich het recht voorbehoudt gemeenten terug te fluiten (aanwijzingen aan gemeenten te kunnen geven) stuit ze tegen de borst. Geen woord wordt gerept over het herstel van interbestuurlijke verhoudingen en versterking van de financiële positie van gemeenten. De ‘trap op – trap af’ afspraken worden niet gerespecteerd; als het rijk meer uitgeeft, stijgt het accres in het gemeentefonds. ‘Het rijk heeft gemeenten nodig. We hoeven alleen maar te verwijzen naar de jeugdzorg, naar de hersteloperatie kinderopvangtoeslagen of naar de ruimtelijke inpassing van duurzame energieprojecten.’ De nieuwe bestuurscultuur, waar de formerende partijen het al maanden over hebben, is in de verhouding tussen gemeenten en Den Haag ‘volstrekt onzichtbaar. Dit is bepaald niet het nieuwe elan waar gemeenten op gehoopt hadden.’

Herstart

Het regeerakkoord moet op de nu bekritiseerde punten worden aangepast, vindt de VNG. Ondertussen gaan gemeenten zich beraden over hoe zij zich willen gaan verhouden tot het nieuwe kabinet. Van Zanen hoopt op een herstart, na deze valse start.