Verzilvering winst Forum in coalities ongewis

Het is nog maar de vraag of Forum voor Democratie de verkiezingswinst kan en wil verzilveren door collegedeelname in provincies. Het is niet verwonderlijk dat de regionale partijen het door de bank genomen slecht hebben gedaan. Het was meer dan ooit een ‘nationale’ en geen provinciale verkiezing. De hogere opkomst wil dan ook niet zeggen dat de provinciale politiek meer is gaan leven.

De boer op

Dat stellen bestuurskundige Frank Hendriks en de politicologen Monique Leyenaar en Hans Vollaard in een eerste reactie op de verkiezingsuitslag. ‘Ook al is er een hogere opkomst (56 procent, red); er zijn nog altijd veel kiezers niet gaan stemmen. Landelijke thema’s hebben de verkiezingen gedomineerd. Het is voor Statenleden belangrijk om te achterhalen wat inwoners met de provincie willen. Daarvoor moeten ze de boer op én de banden met raadsleden aanhalen’, vindt Vollaard (Universiteit Utrecht). ‘Die hebben lokaal wat meer feeling hebben met hetgeen er speelt, zodat ze als Statenleden beter geïnformeerd zijn.’ ‘Verkiezingen zijn zwaar genationaliseerd. We kunnen die verhoogde opkomst niet toeschrijven aan een verhoogde belangstelling voor de provinciale politiek’, aldus hoogleraar bestuurskunde Hendriks (Universiteit van Tilburg). ‘Het feit dat de verkiezing is geframed als nationale verkiezingen heeft een effect gehad op de opkomst. Maar ook hebben mensen met de hoge opkomst laten zien dat ze echt willen meedoen’, stelt Leyenaar, hoogleraar Vergelijkende Politicologie (Radboud Universiteit Nijmegen).

Politieke koek

De winst voor Forum voor Democratie is volgens Leyenaar een uiting van ontevredenheid. ‘Over de klimaatdiscussie en vooral de hoge rekening die mensen vrezen te moeten betalen voor het gasvrij maken en verduurzaming van hun woning. Daar heeft het Forum voor Democratie enorm van geprofiteerd.’ Ook het feit dat hij een ‘new kid on the block’ is, heeft Baudet geen windeieren gelegd. Ook Hendriks stelt dat de vele Statenleden van Forum op de ‘slippen van Baudet de Staten binnenkomen’. Toch wil hij de winst van Forum enigszins nuanceren. ‘Forum voor Democratie kan de grootste zijn omdat die andere politieke partijen allemaal zo klein en zo talrijk zijn geworden. De politieke koek wordt wel in heel veel kleine stukjes opgesneden. Dan ben je ook sneller de grootste.’ Daarnaast heeft zo’n 85 procent van Nederland niet op het Forum voor Democratie gestemd. ‘Als je er nog de procenten van de PVV bijtelt, kom je rond de 20 procent uit en dat is niet nieuw. Zeker sinds Fortuyn heeft die politieke markt ongeveer zo’n aandeel’, aldus Hendriks.

Onervarenheid

In provincies waar het Forum voor Democratie de grootste partij is geworden (Flevoland, Zuid- en Noord-Holland) zal volgens Hendriks en Leyenaar eerst naar hen worden gekeken als er een coalitie moet worden gevormd. Met de onervarenheid van de Forum-Statenleden kan dat een risico met zich meebrengen, stellen beiden. ‘Er zullen veel mensen met weinig of geen politieke ervaring tussen zitten. Dat zal in het begin tot problemen kunnen leiden’, aldus Leyenaar. Vollaard pleit er voor dat de Staten eerst met elkaar de uitslag moeten bespreken en met elkaar afspraken maken over hoe om te gaan met (grote) nieuwe partijen en de omgang met elkaar en straks als oppositie en coalitie. De vanzelfsprekendheid dat de grootste partij het voortouw bij coalitievorming neemt, moet er af, vindt Vollaard. ‘Zorg als Staten dat je eerst spelregels afspreekt, ook rondom de coalitievorming, zeker nu er zo’n grote nieuwe partij bij is gekomen.’

Riskant

Hendriks verwacht dat de kans groot is dat Forum niet tot coalities zal toetreden in provincies waar het de tweede of derde partij is geworden. De gevestigde partijen weten ten eerste niet wat voor vlees ze in de kuip hebben. Het is dan riskant om met onbekende mensen in zee te gaan. ‘Het zal ook voor het Forum voor Democratie zelf afhangen of ze, zoals zij dat noemen, in een ervaren partijkartel opgenomen willen worden. Dat is ook een riskante strategie, om met drie, vier en misschien wel vijf andere partijen in een coalitie te gaan zitten. Ik denk dat de neiging groot zal zijn om dat niet te doen. Ook bij andere partijen zal die neiging aanwezig zijn’, meent Hendriks. Dat denkt ook Vollaard. ‘Ik kan me goed voorstellen dat partijen de komende vier jaar eerst willen zien wat voor soort partij het is en of daarmee zakengedaan kunnen worden.’ Collegedeelname is nu nog te vroeg in de ogen van andere partijen, wil hij daarmee zeggen.

Geen nationale bekendheid

Dat in tegenstelling tot de lokalo’s bij raadsverkiezingen de regionale partijen het slecht hebben gedaan, verbaast Hendriks en Vollaard niet. ‘Provincies zijn een stuk groter, dat vergt meer investering, en het is gewoon verdraaid lastig om een provinciaal thema te vinden dat alle delen van de provincie verbindt. In een gemeente is zo’n thema makkelijker te vinden’, aldus Vollaard. ‘Lokale partijen hebben meer weerklank en herkenning; ik denk dat regionale partijen toch te ver van de mensen afstaan. Ze hebben geen lokale bekendheid en ze hebben geen nationale bekendheid’, stelt Hendriks. Hij denkt ook dat veel potentieel naar Forum voor Democratie is gezogen.

‘Partij-politieker’

Leyenaar houdt haar hart vast voor de nieuwe verhoudingen in de Eerste Kamer. Dat zal een nog ‘partij-politieker’ orgaan worden, vreest ze. ‘Het Forum voor Democratie zal zich vooral als oppositie gaan opstellen. Maar de scheidslijn tussen oppositie en coalitie; dat is niet de bedoeling van de Eerste Kamer. De mensen die hun angst uitspreken over een te partijpolitieke Eerste Kamer krijgen steeds meer gelijk. Ik vraag me dan toch steeds meer af wat het bestaansrecht van de Eerste Kamer is.’