Vertrouwen in overheid lager dan ooit

Het vertrouwen in zowel de landelijke als in de lokale overheid is het laatste anderhalf jaar flink gedaald. Het vertrouwen in de lokale overheid daalde van 60 procent in april vorig jaar naar 37 procent in september. Het vertrouwen in de landelijke overheid is nog nooit zo laag geweest als nu. Nog geen drie op de tien Nederlanders hebben (veel) vertrouwen in ‘Den Haag’.

Verder afgenomen

In april vorig jaar hadden zeven op de tien Nederlanders nog (veel) vertrouwen in de landelijke overheid. Het vertrouwen in ‘Den Haag’ is sindsdien steeds verder afgenomen. In juli vorig jaar was het al gedaald naar 58 procent van de Nederlanders en daalde vervolgens verder naar 55 procent (november 2020), 49 procent (maart 2021) en 29 procent (september 2021). Dat blijkt uit het maandagmiddag verschenen onderzoek ‘De laag-vertrouwensamenleving: de maatschappelijke impact van COVID-19 in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam & Nederland.’ Het onderzoek is onder leiding Godfried Engbersen, hoogleraar Algemene Sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, tot stand gekomen. Het is de vijfde en laatste meting in het onderzoek. Eerdere metingen werden gedaan in april, juli en november van 2020 en in april van dit jaar.

Lange kabinetsformatie

Het scherp dalende vertrouwen in de landelijke overheid heeft volgens de onderzoekers niet direct en zeker niet alleen te maken met de toenemende kritiek op het coronabeleid. Daarop is weliswaar nog steeds kritiek, maar de groep critici is in vergelijking met maart kleiner geworden. Mogelijk dat de lange kabinetsformatie, de trage en gebrekkige afhandeling van de toeslagenaffaire, de zich opeenstapelende problemen bij de Belastingdienst en de trage evacuatie uit Afghanistan tot de forse afname in het vertrouwen in de landelijke overheid heeft geleid, stelt Engbersen. Vooral niet-stemmers en stemmers op de PVV en Forum voor Democratie, als ook lager opgeleiden en ouderen, hebben weinig vertrouwen in de overheid. Dat blijkt uit aanvullend onderzoek onder leiding van politicoloog Andre Krouwel van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Nasleep kredietcrisis

Het vertrouwen in de landelijke overheid is sinds 2008, toen het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) begon met dit structureel te meten, nog nooit zo laag is geweest als nu, aldus het onderzoek onder leiding van Engbersen. De laagste ‘score’ tot nu dateert van het tweede kwartaal van 2013. Toen had zo’n 40 procent van de Nederlanders vertrouwen in de regering; nog altijd 11 procent meer dan nu. Het vertrouwen in het parlement is nooit lager geweest dan 45 procent (derde kwartaal 2013). ‘Den Haag’ was toen, in de nasleep van de kredietcrisis 2007-2009, volop aan het bezuinigingen. Na 2013 nam het vertrouwen wel weer toe.

Stinkende best

‘Het is te verwachten dat dit ook nu zal gebeuren, maar ‘de overheid’ moet van ver komen gelet op het zeer lage vertrouwensniveau’, aldus de onderzoekers. Oftewel: de overheid moet haar stinkende best doen om het vertrouwen van Nederlanders terug te winnen. Het voeren en uitvoeren van consistent coronabeleid kan daarbij helpen, maar ook de mate waarin de overheid erin slaagt samen met anderen grote maatschappelijke opgaven aan te pakken. ‘Covid 19 heeft een aantal maatschappelijke vraagstukken uitvergroot. Denk aan het personeelstekort in de zorg en de kloof tussen mensen met een flexibel en een vast arbeidscontract’, aldus Engbersen.

Opgaven verdiept

Dat constateerde ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) eerder dit jaar in hun rapport ‘Navigeren en anticiperen in onzekere tijden.’ De pandemie heeft ‘grote gevolgen gehad voor de samenleving. Er zijn nieuwe beleidsopgaven bijgekomen, bestaande opgaven zijn verdiept of zichtbaarder geworden en andere opgaven raakten (tijdelijk) op de achtergrond.’ De kansenongelijkheid op tal van terreinen is tijdens covid 19 toegenomen, stelden de WRR en KNAW.

Gemeenten meegezogen

‘Mensen twijfelen over de slagkracht van de overheid’, stelt Engbersen. ‘In welke mate kan de overheid – zowel beleidsinhoudelijk als in de uitvoering – dergelijke vraagstukken van een antwoord voorzien.’ De lokale overheid wordt als het ware in dat afkalvende vertrouwen meegezogen. ‘De landelijke trend heeft gevolgen voor de lokale overheid. Het afnemende vertrouwen in landelijke overheid slaat terug op gemeenten. Al was er binnen gemeenten ook onvrede over de uitvoering van corona-maatregelen.’